حکما و متفکرين علم توحيد را اشرف علوم مي‌دانستند و بقيه علم‌ها را ذيل آن تعريف مي‌کردند. اينکه شيخ بهايي مي‌گفت: علم نبود غير علم عاشقي/ مابقي تلبيس ابليس شقي، به عبارتي تاکيد بر مقام علم توحيد بود. ضمن اينکه قدما همه چيز را در نسبت با ساحت قدس مي‌سنجيدند، بنابراين اهميت علوم وقتي روشن مي‌شد که نسبتي با توحيد و عالم قدس برقرار مي‌کرد.

به اعتباري يکي از دلايل اهميت علم در قديم همين موضوع علم بود. درست است که علم‌آموزي در ذات خودش فضيلت بزرگي محسوب مي‌شود اما واقعيت اين است که هميشه خدا، موضوع علم باعث درجه‌بندي آن مي‌شد. بر همين مبنا علم شرف ذاتي داشت و عالم از موقعيت و منزلت قابل توجهي برخوردار بود، اما علوم از حيث اهميت درجه‌بندي خودشان را داشتند.

نمي‌خواهم بگويم که علما هميشه قدر مي‌ديدند و بر صدر مي‌نشستند، نه اينگونه نبود، کمااينکه تاريخ پر است از دانشمندان و عالماني که آزار ديدند و مورد بي‌مهري قرار گرفتند. با اين حال علما در هر صورت، ولواينکه در زمانه خود مورد بي‌مهري قرار مي‌گرفتند، از اهميت فوق‌العاده‌اي برخوردار بودند، چون علمشان پايه ساخت دنيا و آخرت مردم بود. اما در روزگار ما علم ديگر آن علم سابق نيست.

ممکن است اشتراک لفظي ميان اين علم و آن علم وجود داشته باشد اما ماهيت علوم نيز حتي تغيير کرده‌اند. در دنياي جديد علم به چيزي گفته مي‌شود که بتواند در طبيعت تصرف کند و قدرت اقتصادي و سياسي به وجود بياورد. به اعتباري تکنولوژي همين است؛ يعني آدميزاد با کمک علم، طبيعت را به خدمت خود در مي‌آورد و از آن در جهت زندگي دنيوي استفاده مي‌کند.

اگر در قديم اهميت علوم به موضوعاتشان بود، امروز علوم بايد از نظر مادي سودمند باشند. اينکه نام بعضي از رشته‌هاي دانشگاهي را علمي‌کاربردي گذاشتند به اين معني است که اين علم جديد بايد حتما کاربرد داشته باشد، يعني بايد حتما کاربردش در زندگي روزمره مشخص باشد و بتوان آن را به ثروت و قدرت تبديل کرد.

اما مشکل از جايي شروع مي‌شود که رفتار ما با علوم جديد، بر مبناي نگاهي شکل بگيرد که قدما به علم داشتند. در گذشته دانشمند، دانشمند بود و مي‌توانست در گوشه خلوت خود بنشيند و تحقيق کند و شاگردانش را پرورش بدهد و از اين راه به دنياي حکمت و علم خدمت بزرگي بکند اما دانشمندان جديد اگر از موضوعات اطراف خود غافل باشند، علمشان اهميتش را از دست مي‌دهد و با يک گلدان خالي لب طاقچه فرقي نخواهد داشت.

دانشمندي که سال‌ها درس مي‌خواند و مدرک مي‌گيرد و تحقيق مي‌کند، اگر علمش را در خدمت معاش و مشکلات کشورش قرار ندهد، رسما کار بيهوده کرده است. چاپ مقاله خوب است اما تقليل دادن علم به نوشتن مقاله در مجلات فرنگي، بزرگترين اشتباهي است که يک دانشمند مي‌تواند انجام بدهد. در واقع بايد بگويم بزرگترين خطايي است که مي‌تواند در مسير توليد علم مرتکب شود.

علوم جديد در ذات بايد کاربردي باشند، يعني اهميت آن‌ها به گرهي است که باز مي‌کنند، به مشکلي است که مرتفعش مي‌سازند وگرنه آموختن علوم جديد براي آموختن علوم، افتادن در دور باطلي است که مشکلات بزرگ درست مي‌کند. اينکه بعضي از متفکرين دانش جديد را معطوف به قدرت مي‌دانند به اعتباري بازگوکننده همين معناست، يعني علوم جديد اگر به اقتصاد و توليد ثروت و کسب قدرت کمک نکنند و در فضايي گلخانه‌اي و انتزاعي نفس بکشند، موجوديت خود را با دست خود زير سوال مي‌برند.

به گفته رهبر معظم انقلاب اسلامي: «البتّه توليد علم را با توليد مقاله نبايد اشتباه کرد. آمارهايى که مي‌دهند، مقاله‌هايى که منتشر شده، مقاله‌هاى علمى و بعضاً باارزش و مرجع که در دنيا جنبه‌ مرجع پيدا کرده، اين چيز خوبى است، چيز باارزشى است امّا اين همه‌ قضيّه نيست؛ اوّلاً بايستى مقاله‌ها به ثبت ابداع بينجامد، ثانياً بايد مقاله‌ها ناظر به نيازهاى درونى کشور باشد؛ اين را بايد هم دانشگاه‌ها، هم دستگاه‌هاى مراکز تحقيقاتى و علمى دنبال بکنند؛ روى اين بايد تکيه کرد...» بنابراين مثل روز روشن است که ما با علم نبايد برخورد توريستي داشته باشيم.

توريست چيزها را براي تزئين مي‌خواهد؛ به عنوان مثال ممکن است بارها وارد مسجد شيخ لطف‌الله يا مسجد جامع بشود اما از روح معنوي حاکم بر آن درکي نداشته باشد. او بيشتر فريفته زرق و برق ظاهر در و ديوارها است، اما کسي که نسبت غير توريستي با اين اماکن برقرار مي‌کند، در اين دو مسجد چيز ديگري مي‌بيند. اگر ما علم را براي مقاله نوشتن بخواهيم و صرفا به اسم و رسم آن بسنده کنيم، مدام دم از پيشرفت علمي ‌مي‌زنيم اما در عمل برايمان اتفاقي نخواهد افتاد. راه چاره ما بي‌هيچ شکي رفتن به سمت اقتصاد دانش‌بنيان و نشاندن علم در جايگاه درست خودش است. در غير اينصورت خود را به علم مشغول مي‌کنيم اما از اين مشغله حاصلي به بار نمي‌آيد.

منبع: ماهنامه سرآمد

بازنشر: سایت علمی نخبگان جوان