تقویم طب سنتی و ساعات مزاج ها
اگر اصل طب را واكنش بدن در مقابل بیماری بدانیم كه به كمك پزشك ایجاد می‌شود و بدن به اجازه پروردگار در از بین بردن آن بیماری نقش اساسی را دارد ، وارد دریای گسترده‌ای می‌شویم كه همطراز فقه و سنت اسلامی است. در این صورت خود را در یك حوزه حركت علمی احساس می‌كنیم كه درك آن برای طبیبان حاذق و متعهد میسر است. سؤال این است كه چگونه یك قانونمندی از تشریح، فیزیولوژی، بیماری‌زایی در هر زمان می‌تواند تغییر كند. اولاً واقعیت عقلانی و مشاهده ظاهری هر دو دلیل اثرات محیط و شب و روز و تابستان و زمستان در بدن است. ثانیاً كتاب و سنت ما برای هر ساعت، روز و فصل و سال و مقاطع مختلف عمر برنامه‌هائی را قایل است. همچنانكه در سفر نماز شكسته می‌شود در فصول سرد و مرطوب مصرف مایعات كم می‌گردد و بدنهای سرد به افزایش كالری یا گرم كردن و پوستها و بدنهای خشك به مرطوب كردن نیاز دارند.( در هر حال به طور خلاصه باید گفت: ممكن است در یك لحظه بخصوص عملی خاص صورت گیرد كه به نتیجه بدی انجامد.) طبق نظر دانشمندان روابطی بین صور ماه و وضع الكتریكی هوا و تغییر مزاج و كم و زیاد شدن مایعات بدن و میزان ترشح شیر پستان، حملات صرع و حالات روحی و اثر بر روی گیاهان وجود دارد. مثلاً از اول تا نیمه ماه، نشاطهای روانی و عصبی افزایش پیدا می‌كنند و در نیمه دوم رو به كاهش می‌گذارد همچنین در ایام وسط ماه تجمع خون درسطح بدن بیشتر است همانطور كه در وسط، اول و آخر ماه جزر و مد حداكثر می‌شود. به عكس، در هفتم و بیست و یكم، فصل تابستان و زمستان امتداد جاذبه ماه و خورشید بر هم عمود می‌شوند.
ساعات
از نظر مزاج به قول برخی از حكما در سه ساعت اول روز غلبه خون، و سه ساعت گرم بعدی غلبه صفرا سپس سودا و تا قبل از صبح غلبه بلغم است. بهترین ساعات شبانه روز بین الطلوعین یعنی از اذان صبح تا طلوع آفتاب است، نسیم صبحگاهی می‌وزد كه بیداری در این ساعات سبب سلامت است. ملائك نازل می‌شوند، ارزاق تقسیم می‌گردد، خواندن قرآن مستحب است و دعا اجابت می‌شود. سحر خیزی در سلامت انسان تأثیر بسزایی دارد و موجب تعادل مزاج می‌شود بهترین ساعات تغذیه صبح زود و شب بعد از نماز عشاء است. از ساعات 10 شب تا 2 بعد از نیمه شب
(بجز ایام احیاء) و شبهای جمعه و شنبه، بخصوص برای مطالعه و درك حفظیات چندان مناسب نیست و علت آن را به تشعشعات كیهانی نسبت می‌دهند. استراحت قبل یا بعد از ظهر( در روزهای خنك) برای بیداری آخر شب و در حافظه اثر مثبت دارد. باید توجه داشت عالم با ذكر رب العالمین شروع می‌شود و حكیم كریم هم برای ساعات به همان نسبت نمازها را واجب كرده است مثلاً از اذان صبح تا ظهر چهار ركعت نماز واجب شده است،همانطور برای عصر 4 ركعت، اول شب به ترتیب 3 و 4 ركعت؛ برای بقیه شب نمازهای نافله پیشنهاد می‌شود( نیمه شب ساعت یازده و ربع است)، اگر ما عصرها را بخوابیم روز را به غفلت و شب را به سستی تا دیر وقت بیداری بكشیم، صبح را به تلاش و علم و حكمت مشغول نشویم و نمازها را سروقت به جای نیاوریم قطعاً در زندگی خویش عقب مانده‌ایم.
ساعاتی كه منسوب به ائمه معصومین علیهم‌السلام است: بین الطلوعین (اذان صبح تا طلوع آفتاب) ـ مربوط به علی‌بن ابیطالب امیر‌المومنین علیه السلام، از طلوع خورشید تا از بین رفتن شعاع منسوب به امام حسن علیه السلام، از رفتن شعاع خورشید تا ارتفاع نهار به امام حسین علیه السلام، از ارتفاع نهار تا زوال شمس مربوط به امام سجاد علیه‌السلام، و از زوال شمس تا مقدار 4 ركعت نماز مربوط به امام باقر علیه السلام، از 4 ركعت بعد از زوال تا نماز ظهر به نام امام صادق علیه السلام، از نماز ظهر تا 4 ركعت قبل از عصر منسوب به امام موسی‌كاظم علیه السلام، از 4 ركعت بعد از ظهر تا نماز عصر مربوط به امام رضا علیه السلام، از نماز عصر تا 2 ساعت بعد منسوب به امام جواد علیه السلام، از 2 ساعت بعد از نماز عصر تا پیش از زرد شدن آفتاب به امام‌‌هادی علیه السلام، و از زرد شدن آفتاب تا زرد شدن كامل آن به نام امام عسكری علیه السلام و از زرد شدن آفتاب تا غروب منسوب به امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف است. غیر از بین الطلوعین سه ساعت از وقت چاشت تا ظهر و سه ساعت شب كه ثلث آخر آن است بهترین ساعات می‌باشد.
شناخت شب و روز
روز شنبه: روز خلق جنیان، مكرو خدعه، روز خرید و فروش و شستشوی لباس، روزی كه انسان باید به دنبال روزی برود.
روز یكشنبه: خلق آدم و خوبی‌ها، روز باغبانی و خانه‌سازی است، حجامت در این روز شفای هر دردی ذكر شده است و معصومین علیهم السلام حجامت می‌نمودند.
روز دوشنبه: روز خلق چارپایان، خشكی، دریا، روز سفر كردن[1] روز رفع حوائج، روزی كه پیامبر حجامت می‌كرد و آغاز تقدیر شدن اعمال نزد امام زمان علیه السلام است. چون پیامبر اكرم در این روز رحلت فرمودند روز حزن مسلمین است.
روز سه شنبه: روز دعا و جنگ و شروع كارهاست.حجامت در سه شنبه پانزدهم و هفدهم و چهاردهم و بیست و یكم هر ماه شفای هر دردی است.
روز چهارشنبه: روز خلق پرندگان، روز خلق جهنم و درندگان وحشی، روز شروع كارها و مداوا كردن بیماری‌ها، روزی كه نوره كشیدن ایجاد برص می‌كند.
روز پنج‌شنبه: روز خلق آسمان، بهشت و ملائكه می‌باشد. روز گرفتن ناخن، طلب ارزاق و قضای حوائج شخصی، روز بالا رفتن اعمال و عرضه آن به امام زمان علیه السلام است. از عصر پنج‌شنبه غسل جمعه مستحب است. روزه پنج‌شنبه اول و آخر هر ماه و چهارشنبه بین آنها سنت رسول خدا بوده است. حجامت اول روز در آخرین پنج شنبه هر ماه علاج همه دردها است. در پنج‌شنبه كه مصادف است با (15-17-21) حجامت نمودن از طغیان خون جلوگیری می‌كند.[2]
شب جمعه: احیاء آن و افزایش روزی استحباب دارد. امام صادق علیه السلام انار میل می‌نمود. از عصر پنج شنبه آمادگی برای انجام نماز جمعه می‌باشد. در یك ششم بعد از نیمه شب آن، دعای فرزندان یعقوب مستجاب[3] شده است. روز جمعه روز قیام صاحب زمان است. 6 ساعت بعد از روز، خلقت آدم اتفاق افتاده است. گرفتن ناخن و سبیل در این روز باعث می‌شود در همه هفته از جذام و درد انگشتان پیشگیری شود. كشیدن نوره( داروی نظافت) در این روز بطور مداوم باعث برص می‌شود. صبح آن حمام كردن و غسل جمعه و عصر آن جهت خطبه ازدواج تأكید شده است. روز سفر رسول خدا( بعد از ظهر) بوده است.
امام صادق علیه السلام حجامت در زوال( ظهر) روز جمعه را منع فرموده‌اند، اگر حجامت در غیر این ساعات انجام شود باید همراه خواندن آیه‌الكرسی باشد. حجامت در این روز تب را از بین می‌برد. در این روز حضرت آدم علیه السلام به زمین فرستاده شد و قبض روح شد و اگر ساعات استجابت دعا را درك كنند دعایشان حتماً مستجاب می‌شود و به طور كلی روز عبادت است و همه كائنات نگرانند كه در این روز قیامت بر پا شود. صبح آن مخصوص دعای ندبه و عصر آن دعای سمات و صبح و ظهر آن زیارت عاشورا و جامعه وارد شده است. حضرت سجاد علیه السلام فرموده‌اند: هر كه صبح جمعه ناشتا انار بخورد تا چهل صباح دل او نورانی می‌شود و وسوسه شیطان از او دور می‌شود و گناه نمی‌كند.
روزهای ماه قمری
روزهای ماه قمری هر یك اثراتی در جهت درمان دارند. مثلاً اوائل ماه برای فصد (خونگیری از رگ) و اواسط آن برای حجامت استحباب دارد بقیه روزهای ماه حجامت در آن چنین است:[4]
16 ماه جلوگیری از جذام و برص، 17 ماه از بین بردن ضعف در بدن و رفع مشكل در خون می‌باشد 18 ماه از هفتاد بیماری ایمنی ایجاد می‌نماید. 19 ماه جبران كم خونی است، 20 ماه گفتار را فصیح می‌كند، 21 ماه قوت و شجاعت را می افزاید، 22 ماه از هفتاد عارضه و علت جلوگیری می‌كند، 23 ماه سبب بركت می‌شود 24 ماه كمر و معده را قوت می‌بخشد 25 ماه بوی بدن را دفع می‌نماید 26 ماه سبب دفع فقر و اندوه وعلت بیماری می‌شود، 27 ماه عافیت و بازگشتن به سلامت است، 28 ماه صورت را باز، روزی را افزایش می‌دهد و انسان را با نشاط و جسم را پاك می‌نماید، 29 ماه به وسیله‌ای دست یافته كه از غم و اندوه رهائی می یابد، 30 ماه رأس طبابت است.
روز عرفه با عرفان و شناخت كامل و منشاء فواید و درك هدف خلقت و آئین زندگی است كه در دعای اباعبدالله الحسین علیه السلام بسیار زیبا بیان شده است در اولین ماه قمری روز دهم و نهم یعنی عاشورا و تاسوعا جلوه‌گر تاریخ مبارزه حق و باطل است كه نتیجه پیكار و تبلیغ همه پیامبران می‌باشد و با همه صحنه‌هایش می‌تواند همیشه یادآور زندگی شیعیان باشد.
عید غدیر بزرگترین پیوند شكفتگی و تكمیل دین است و عید قربان مظهر از خود گذشتگی مسلمین در طریق حق است كه با مراسم قربانی تظاهر می نماید. عید فطر خاتمه و ثمره عبادات مسلمین و نمونه انفاق در اسلام و ثمره آن عافیت است. مبعث
نمایشگر تحول در انسان و تظاهر جامع مكتب ما می‌باشد.
ماهها
برج و ماه همچنانكه از نامشان پیداست نمایشگر اثر جو و كائنات و جاذبه هوا در ذرات عالم بر یكدیگر هستند و به هیچ وجه نمی‌توان آنها را نادیده گرفت، چهار ماه قمری كه عبارت از رجب، محرم، ذیعقده و ذیحجه هستند ، ماههای حرام می باشند یعنی انجام كارهای خیر و تلاش در راه هدف اثر بخش اجر مضاعف دارد. این تحولات سبب می‌شود كه ما حتی یك لحظه از انجام خدمت و مطالعه و مسئولیت سرباز نزنیم. جالب‌تر اینكه طبیب آل‌محمد صلی الله علیه و آله در رساله ذهبیه كه برای احوال این مرز و بوم ظاهراً به مأمون لعنه اله علیه و در باطن خطاب به همه مسلمانان نگاشته شده است همه ماههای شمسی را توضیح داده است.
منبع: سایت کار گروه طب سنتی
پاسخ : تقویم طب سنتی و ساعات مزاج ها
کات و پرهیزات غذایی در طب سنتی ایران
دکتر مریم نعیمی
دستیار طب سنتی ایران
در طب سنتی ایران غذا به عنوان یکی از ضروری‌ترین اصول حیات، جایگاه ویژه‌ای دارد. کتاب‌ها و توصیه‌هایی که در این مورد بیان شده است، بی‌شمارند و ریزبینی فوق العاده‌ای نیز در این زمینه وجود دارد. آداب غذا خوردن، کی و چگونه خوردن، ترتیب غذاها با توجه به فصل، سن و شرایط کاری و ... با تمام جزییات ذکر شده‌اند. به طور مثال در طب سنتی ایران، خوردن برخی از غذاها پشت سر هم یا مصرف هم زمان برخی خوردنی‌ها در یک وعده‌ی غذایی، منع شده است رعایت این نکات در حفظ سلامتی هر فردی لازم دانسته می‌شود. در این مقاله به این مسایل مهم اشاره می‌شود.
منبع:طب سنتی
