2000 تن بنزین (روابط ایران و آلمان نازی)
2000 تن بنزین (روابط ایران و آلمان نازی)
2000 تن بنزین
این مقاله از سری مقالات بازنگرانه نسبت به روابط آلمان نازی و ایران در زمان پهلوی است که به نحوی عدم همیاری ایران به آلمان را در جنگ جهانی دوم نشان می دهد
در دوران جمهوری وایمار ، ایران و آلمان روابطی دوستانه داشتند و ایرانیان که هنوز خاطره اقدامات آلمانی ها در خلال جنگ جهانی اول و به ویژه تضمین استقلال و حاکمیت و تخلیه قوای خارجی از ایران که در اثر اصرار آلمان در عهدنامه برست - لیتوفسک 1918 قید شوده بود ، به یاد داشتند ، آلمان را به عنوان نیروی سوم می نگریستند و به آن چشم یاری دوخته بودند .
در سال 1306 ، امتیاز حمل پست هوایی در سراسر ایران به شرکت هواپیمایی یونکرس داده شد ، در سال 1307 ساختمان بخشی از راه آهن شمال ایران به مقاطعه کاران آلمانی سپرده شد و در سال 1309 اداره امور بانک نو بنیاد ملی ایران به کارشناسان آلمانی سپرده شده بود .
با روی کار آمدن آدولف هیتلر ، روابط دو کشور وارد مرحله جدیدی شد ، آلمانی ها بر هم نژادی دو ملت و مشترک بودن آرمان های ملی دو کشور مبنی بر مبارزه با کمونیسم و امپریالیسم تاکید داشتند . در سال 1315 به رضاشاه پیشنهاد کردند نام کشورش را در مکاتبات خارجی بجای پرس و پرشیا ، ایران (موطن آریایی ها) بنامند و این گونه بود که نازی ها محبوبیت گسترده ای در ایران به دست آوردند .
در آبان سال 1314 دکتر یالمار شاخت ، وزیر اقتصاد آلمان وارد تهران شد و در خلال مذاکرات با مقامات ایرانی ، یک معاهده تجارتی پایاپای مهم بین دو کشور انعقاد گردید .
بنادر ، مراکز تلفن ، ایستگاه های تلگراف ، سد ها و ایستگاه های راه آهن با همیاری آلمانی ها تاسیس می شدند و اساتید آلمانی در دانشکده های تهران مشغول به تدریس بودند . احداث خط راه آهن سراسری ایران تحت نظارت مهندسان آلمانی صورت گرفت و کتاب های اهدایی نازی ها ، کتابخانه های تهران را پر کرد . طی پنج سال ، آلمان به بزرگترین خریدار موارد خام صادراتی ایران تبدیل شد و آلمان نفت خام ایران را با قیمت بالایی خریداری می کرد . همچنین خط کشتیرانی مستقیم بین هامبورگ و خرمشهر دایر شد و شرکت هواپیمایی لوفت هانزا نیز خط هوایی تهران - برلین را تاسیس کرد .
در 13 فروردین 1320 طی کودتایی در بغداد ، رشیدعالی گیلانی نخست وزیر اسبق و چهار سرهنگ عراقی طرفدار آلمان نازی ، حکومت را به دست گرفتند .
امیر عبدالاله نایب السلطنه به فرودگاه حبانیه نزد انگلیسی ها گریخته و پناهنده بریتانیا گردید . هنگامی که خبر شورش عراق ، به لندن نزد وینستون چرچیل رسید ، وی دستور داد ، که پیش از آنکه عراقی ها از کمک نازی ها برخوردار شوند و مناطق نفت خیز به خطر افتد ، شورش مذکور سرکوب گردد .
در 18 فروردین سال 1320 ، چرچیل به حکومت هند دستور داد فورا یک لشکر به بصره بفرستد . ناوگان حامل لشکر مذبور روز 28 فروردین وارد آبراه شط العرب گردید و بدون مواجهه با مقاومتی در بصره پیاده شد و در اسرع وقت کلیه نقاط حساس اطراف شهر را در اختیار گرفت .
رهبران شورشی عراق تصمیم گرفته بودند که اگر انگلیسی ها نیروی بیشتری پیاده کنند ، دست به مقاومت بزنند . لذا از دولت آلمان نازی تقاضای کمک نمودند . در 7 اردیبهشت ریبن تروپ به هیتلر گزارش می دهد که 600 تن اسلحه ومهمات برای عراقی ها تهیه شده و قرار است از مرز سوریه به خاک عراق حمل شود و همان شب ریبن تروپ به رشید عالی گیلانی تلگراف می زند :
رایش آلمان از دولت کنونی عراق در مبارزه اش با انگلستان پشتیبانی می کند و هر چه در توان داشته باشد ، انجام خواهد داد .
اما در تهران ، رضاشاه نسبت به دولت جدید عراق تمایل دوستانه نداشت و از این تغییر و تحولات در کشور همسایه ناخرسند به نظر می رسید و نگران بود . او حتی شورای عالی جنگ ایران را فرا خوانده و پیشنهاد کرد دو لشکر از ارتش ایران برای سرکوب شورش عراق اعزام شود ! به عقیده رضا شاه این اقدام می توانست باعث جلب نظر مساعد انگلیسی ها گردد . اما امرای ارتش رای او را زدند و شاه نیز دیگر این موضوع را دنبال نکرد .
در 31 اردیبهشت دولتین عراق و آلمان نازی در تلاشی جهت پیشگیری از ورود نیروهای کمکی به بصره ، از دولت ایران درخواست کردند ، آبراه شط العرب را به روی ناوگان جنگی انگلیسی ببندد . رضا شاه این تقاضا را نپذیرفت .
سر ریدر بولارد ، وزیر مختار انگلیس در ایران گفته بود : رضاشاه امیدوار بود که ما برای کمک به آن ها هرچه در توان داشته باشیم انجام خواهیم داد . او حاضر بود در صورت برخورداری از حمایت نظامی بریتانیا در برابر آلمانی ها ایستادگی کند !
اما بالاخره در اول خرداد سال 1320 ، دولت آلمان نازی از ایران درخواست کرد 2000 تن بنزین جهت استفاده هواپیماهای آلمانی در موصل ارسال دارد ، منصور سریعا این درخواست را به بهانه تحریک شدن انگلیسی ها رد کرد . در نتیجه شورش رشیدعالی گیلانی و عراقی های طرفدار آلمان شکست خورد و این فرصت برای ایجاد ائتلافی در خاورمیانه به نفع طرف دول محور ، با شکست روبرو گردید و این شکست علت عمده ای جز عدم کمک رضاشاه به نازی ها نداشت .
در خرداد همان سال نیروهای مشترک انگلیس و فرانسوی های طرفدار دوگل به سوریه و لبنان حمله کردند و در عرض چند روز ارتش فرانسه ویشی مقیم آن را شکست داده و به سواحل شرقی مدیترانه دست یافتند .
در شهریور 1320 ، ایران توسط قوای متفق اشغال شد و در ۱۷ شهریور 1323 ایران که همکاری با آلمان را از دست داده بود ، علیه آلمان اعلان جنگ داد و در صف متفقین قرار گرفت . همچنین راه آهن و تمام امکاناتی که طی این چند سال به دست متخصصان نازی ها ساخته شده بود ، در جهت منافع متفقین و کمک رسانی به شوروی استفاده گردید و حتی عده ای ، ایران را پل پیروزی متفقین دانستند .
منابع :
سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی ، تالیف هوشنگ مهدوی
مروری بر سیاست خارجی ایران در طول دوره پهلوی ، تالیف منوچهر محمدی
اطلاعات شخصی نویسنده و برخی منابع اینترنتی
نویسنده : بهرام چوبین
