آنسفالوميليت طيور A.E) Avian Encephalomylitis)
بيماري آنسفالوميليت طيور بيماري ويروسي است كه در اثر آنتروويروسي بنام Erro gallinae از خانواده پيكورناويريده (Picornaviridae) جوجه ها را در سنين كم مبتلا مي كند .بعلت نشانيهاي عدم تعادل و لرزش مخصوص در ناحيه سر و گردن خانم جونز (Jones) اولين بار در سال 1932 آنرا بيماري اپيدميك ترمور (3) ناميد ولي بعلت اينكه اين نشانيها هميشگي نيست و بيشتر جراحات عصبي ديده مي شود در سال 1939 نام آنسفالومييليت طيور براي آن انتخاب گرديد (1) .اين بيماري در جوجه ها و جنين تلفات زيادي ايجاد كرده و از اين رو مسئله مهمي را براي توليد كنندگان بوجود آورده است .بيماري ابتدا از آمريكا و سپس از نقاط ديگر جهان گزارش گرديده است .در ايران نيز گه گاه بيماري مشاهده شده مي گردد .
عامل بيماري :
در سال 1934 خانم جونز با تزريق پاليده مغز جوجه بيمار از راه داخل مغزي به جوجه هاي حساس بيماري را ايجاد كرد و از اين رو نتيجه گرفته شد كه عامل بيماري يك ويروس است .نشانيهاي بيماري با عبور مكرر ويروس در جوجه هاي حساس زودتر ظاهر مي شوند .ويروس از پالاي سايتز 1 و 2 و بركفلد N و V و غشاء كراد و كل عبور مي نمايد .اندازه ويروس30-20 ميلي ميكرن تخمين زده شده است .
ويروس موجود در بافت مغز در مايع محتوي50 درصد گليسيرين حداقل 69 روز حفظ مي شود .اين ويروس نسبت به كلروفرم، اسيد، تريپسين مقاوم است .
ويروس را مي توان در جنين تخم مرغ 6 روزه از راه هاي داخل چشمي حفره آلانتوئيك، كيسه هوائي و كيسه زرده و همچنين در كشت بافت كليه و يا فيبروبلاست جنين همراه با سرم جوجه افزايش داد .تزريق داخل كيسه زرده از تمام راه هاي ديگر نتيجه بهتر مي دهد .اين ويروس كاملاً با ويروس آنسفالومييليت شرقي اسب فرق دارد .بنظر مي رسد كه تنها يك سويه آنتي ژنتيكي وجود داشته باشد و اگرچه تمامي ويروسها به دستگاه گوارش تمايل دارند ولي از نظر حدت و تمايل به دستگاه عصبي گونه هاي مختلفي وجود دارد .
بيماريزائي :
بعلت وجود ايمني اكتيو و يا پاسيو موجود در جوجه هاي يكروزه گاهي جدا كردن ويروس با تزريق عصاره مغز بيماران به داخل مغز جوجه ها نتايج يكساني ندارد و گاهي حتي جراحتي نيز ظاهر نمي شود ولي با عبور مكرر ويروس دوره نهفته كم شده و درصد ظهور بيماري افزايش يافته و همچنين دوره بيماري از ظهور اولين نشاني تا مرگ نيز كاهش مي يابد .
از راه هاي داخل صفاقي، داخل جلدي، زير جلدي، داخل عضلاني، داخل رگي و داخل چشم و بيني نيز مي توان بيماري را ايجاد كرد .
مهمترين منبع ويروس مغز و نخاع است ولي در اندامهاي ديگر اگر كه جراحات مشخص بافتي را داشته باشند ويروس موجود است .
چونكه ويروس را مي توان از راه تزريق در كيسه زرده افزايش داد تأكيد شده است كه در مطالعات مربوط به بيماري از نظر سهولت كار از جنين استفاده شود ولي بهتر است كه قبلاً ويروس را از جوجه هاي حساس عبور داده و بعد به جنين حساس عادت دهند .در جنين هاي زنده آلوده 20 روزه ديستروفي عضلاني و تأخير رشد ديده مي شود .اين گونه جوجه ها ضعيف بوده و بايد به آنها كمك كرد تا از پوسته خارج شوند .
طرز انتقال و واگيري ؛
بيماري در هر فصلي ظاهر مي شود .ظهور بيماري طبيعي حتي تا سن 7 هفتگي نيز گزارش شده است .جوجه هاي حساس در تمام سنين نسبت به تزريق تجربي حساس بوده اند .نشاني هاي بيماري فقط در جوجه هاي جوان مشاهده شده است در حاليكه در گله هاي بالغ نيز عفونت بصورت مخفي ظاهر مي شود .ميزان واگيري طبيعي بين 10 تا 20 و گاهي تا 60 درصد مي رسد .
بيماري در تمام نژادها و تحت هر شرايط مرغداري ظاهر مي شود .حد متوسط تلفات تا 10 درصد و گاهي تا 50 درصد است .در اثر تماس جوجه هاي جوان بيمار با گله بالغ حساس بيماري در گله بالغ با كم شدن ميزان تخم مرغ تظاهر مي كند .گله هاي بالغ آلوده آلودگي را از راه تخم مرغ به جوجه ها انتقال مي دهند .ضمناً از راه تماس مستقيم و غير مستقيم بصورت طبيعي و تجربي از طريق دهان و دستگاه گوارش نيز بيماري انتقال مي يابد .انتقال از راه هوا انجام نمي پذيرد .هنوز ثابت نشده است كه جوجه هاي شفا يافته در دوره بلوغ هنوز باعث انتشار ويروس باشند ولي بنظر مي رسد كه در تعداد كمي اين عمل اتفاق افتد .با آلوده كردن جوجه ها از راه دهان تا 9 روز ويروس دفع مي شود ومعمولاً بعد از 13-12 روز قطع مي گردد .
تلفات جنين در تخم مرغهاي حاصله از مادران آلوده در سه روز آخر دوره جنيني بيشتر از هميشه است .
جنين هاي آلوده به دنيا آمده ويروس را توسط مدفوع دفع كرده و جوجه هاي حساس چه در ماشين جوجه كشي و يا مرغدان با بلع آنها آلوده مي شوند و يروس از راه خون وارد اندامها شده و ايجاد ويرمي كرده و افزايش يافته و سپس از راه مدفوع دفع مي شود .اگر خروس آلوده اي كه ويروس دفع مي كند با مرغ حساسي جفت گيري نمايد باعث انتشار بيماري در بدن مرغ مي گردد ولي اگر مرغ قبلا نسبت به بيماري مقاوم شده باشد اين عمل باعث تقويت ايمنيت مي گردد .در بدن طيور بهبود يافته از عفونتهاي تجربي و يا طبيعي پادتن خنثي كننده ويروس بوجود مي آيد .اين پادتن از هفته دوم آلودگي ظاهر شده و به ميزان قابل توجهي تا چند ماه باقي مي ماند .جوجه هاي حاصله از مادران ايمن در اثر ورود اين پادتن از راه تخم مرغ به بدنشان داراي ايمني پاسيوي مي باشند كه تقريباً آنها را 100 درصد در برابر بيماري تا 8-6 هفته اول زندگي محافظت مي نمايد .
ويروس در جوجه، قرقاول، بلدرچين ايجاد بيماري طبيعي مي نمايد .مرغابي، بوقلمون تخمي، كبوترهاي جوان و مرغ شاخدار نيز بطور تجربي آلوده مي شوند ولي موش، خوكچه، خرگوش و ميمون حتي در مقابل تزريق داخل مغزي مقاومت مي نمايند .
جوجه هاي حساس معمولاً تا سن سه هفتگي در برابر عفونت طبيعي حساس مي باشند و خطر عفونت تا اين سن از هميشه بيشتر است و نشانيها را بعد از دوره نهفته حداقل 10 روز ظاهر مي سازند .اگر از تماس بين جوجه هاي آلوده و جوجه هاي حساس جلوگيري شود بيماري در جوجه هاي حساس ظاهر نمي شود .براي تعيين ميزان ايمنيت يك گله از آزمايش حساسيت جنين (Embryo susceptibility) ميتوان استفاده كرد .اين آزمايش اولين بار براي تعيين گله هاي مادر كه بطور تجربي آلوده شده بودند بكار رفته است .تعدادي از تخم مرغهاي نطفه دار گله مورد آزمايش انتخاب شده و بعد از 6 روز كه در ماشين جوجه كشي قرار گرفتند به آنها سويه ويروسي عادت يافته بميزان 50 EID 100 به جنين را از راه كيسه زرده تزريق مي نمايند .
12-10 روز بعد از تزريق جنين ها را از نظر ضايعات ويروسي امتحان مي نمايند .اگر بيشتر از 50 درصد جنين ها بدون علامت عفونت يعني ديستروفي عضلاني باشند گله را ايمن گويند .اگر بيشتر از 50 درصد و كمتر از 100 درصد جنين ها مبتلا باشند بنظر مي رسد كه گله به تازگي به ويروس آلوده شده است و اگر تمام جنين ها مبتلا باشند گله حساس است .ضمناً مي توان از آزمايش تعيين ظرفيت خنثي كنندگي سرم نيز استفاده نمود در اين آزمايشات بايد ميزان كافي كنترل در نظر گرفته شود .
نظر به اينكه ويروس در بدن انتشار آهسته اي دارد بنابراين در يك گله اغلب طيور حساس، آلوده و مقاوم وجود دارد و مي توان حالات زير را مشاهده كرد ؛
1- مرغان حساس (كه در مجاورت عفونت نبوده اند) جوجه هاي حساس ايجاد مي كنند ولي خود اگر مبتلا شوند نشاني ظاهر نمي كنند .
2- مرغان آلوده (ويرميك) كه ويروس در خونشان موجود بوده و در نتيجه از راه آلودگي تخمدان جوجه هاي آلوده توليد مي كنند .
3- جوجه هاي آلوده كه جوجه هاي حساس را مبتلا مي كنند .
4- مرغان مقاوم (ايمن) كه قبلاً مبتلا شده و در آنها ايمنيت بوجود آمده و در نتيجه جوجه هاي مقاوم توليد مي كنند .ايمني بدست آمده ازاين نوع مادران تقريباً 8-6 هفته طول مي كشد كه كاملاً جوجه را در سه هفته اوليه زندگي كه در برابر بيماري حساس مي باشند محافظت مي كند .
نشانيهاي كلينيكي :
بيماري بيشتر در سنين 3-1 هفتگي ديده مي شود ولي حتي ممكن است در روز اول تولد نيز تظاهر كند .دوره نهفته بيماري در عفونت تجربي بين 5 تا 40 روز با حد متوسط 21-9 روز است .در جوجه هائي كه از تخم هاي الوده متولد شده اند اين دوره 1 تا 7 روز و دوره نهفته در اثر آلودگي با تماس مستقيم 21-12 روز است .در ابتداي شروع بيماري جوجه هاي مبتلاحالت كسالت را در چشمان خود ظاهر كرده و يا داراي عدم تعادل و اشكال حركت مي باشند كه در موقع تحريك جوجه بحركت بهتر مشخص مي شود .
كم كم جوجه مايل است روي عضلات ران خود بنشيند و در حركات سريع كنترل خود را از دست مي دهد و بالاخره روي عضلات پهلو و يا خلفي مي افتد .بعضي جوجه ها از حركت امتناع كرده يا روي مفصل خرگوشي و يا ساق پا راه مي روند .معمولاً يك يا دوبال جوجه مبتلا افتاده لرزش سر و گردن با شدت هاي متغير ظاهر مي شود كه ممكن است در دوره اي از زمان بدون فواصل منظم ظاهر شود .اين لرزش را در صورت نگهداشتن جوجه در دست بهتر مي توان حس كرد. عدم تعادل معمولاً قبل از لرزش ظاهر مي شود ولي ممكن است فقط لرزش و يا فقط عدم تعادل مشاهده شود .با افزايش شدت نشانيهاي جوجه مبتلا نمي تواند حركت كند و از غذا افتاده و در اثر ضعف و لاغري تلف مي شود .بعضي جوجه ها ممكن است زنده بمانند و به سن بلوغ برسند كه ممكن است در بعضي از آنها كوري و در نتيجه تيرگي و يا آبي شدن عدسي يك يا هر دو چشم ظاهر شود .مرغ مبتلا به كاتاراكت سر را در زاويه اي نگه مي دارد كه بنظر مي رسد از يك چشم مي بيند .ممكن است جوجه هاي حاصله از اين مرغان نيز در سنين بلوغ اين علائم را نشان دهند .در صورت ظهور بيماري در گله بالغ كم شدن ميزان تخم گذاري و پائين آمدن نطفه داري و قدرت جوجه درآري مشاهده مي شود .
جراحات كالبد گشائي :
در اين بيماري عارضه مشخصي در روي لاشه مشاهده نمي شود و جراحات منحصراً ريزبيني و در اعصاب مركزي و احشاء مي باشد .اعصاب سطحي جراحتي را نشان نمي دهند .آسيب ها در مغز و نخاع متناسب با شدت و ضعف بيماري علائم گليوز (Gliosis) سرتاسري يا موضعي و نفوذ لمفوسيتها در اطراف عروق و استحاله نورنها است .افزايش كانونهاي لمفاوي در عضله قلب، پيش معده، لوزالمعده و سنگدان نيز مشاهده مي شود .استحاله نورنها بخصوص در سلولهاي شاخ قدامي نخاع شوكي در ناحيه لومبوساركال مهمترين نشاني است .
تشخيص
تشخيص براساس تاريخچه گله و نشانيهاي درمانگاهي و آسيب شناسي است .چونكه اعصاب آلوده بعد از مرگ زود فاصد مي شوند بنابراين براي تشخيص هاي آسيب شناسي بايد زود اقدام كرد .ضمناً مي توان بيماري را در گله مادر با آزمايش سرم خون از نظر وجود پادتن خنثي كننده يا با آزمايش تعيين حساسيت جنين نسبت به ويروس با تزريق به تخم مرغهاي نطفه دار تشخيص داد .
بيماري را بايد از بيماري نيوكاسل، آنسفاليت اسبي، بيماري هاي تغذيه اي مثل آنسفالومالاسي، نرمي استخوان و كمبود ريبوفلاوين و بيماري مارك تميز داد .
پيشگيري و كنترل
درمان موثري وجود ندارد .اصلاح و مديريت، تغذيه كافي و محيط مناسب و جدا كردن و از بين بردن مبتلايان ممكن است تا اندازه اي از شدت بيماري بكاهد .
مرغان مادر را قبل از به تخم آمدن بايد به يكي از طرق زير در سنين بين 18-12 هفتگي يعني قبل از تخم گذاري واكسينه كرد .
1- واكسيناسيون با ويروس زنده از راه تزريق در داخل نسوج بال و يا داخل عضلاني .اين ويروس از طيور مايه كوبي شده بمدت چند هفته دفع مي گردد .بنابراين مي توان در گله تعدادي را (حداقل 4 درصد) واكسينه كرد .در نتيجه به بقيه طيور نيز ويروس منتقل مي گردد ولي نبايد اين گله در مجاورت گله هاي تخم گذار باشد چون آنها نيز آلوده شده و ميزان تخم مرغ و نطفه داري و قدرت جوجه درآوري كاسته مي گردد .
2- مصرف واكسن زنده همراه با آب آشاميدني، به اين طريق نيز طيور ويروس را منتشر مي كنند .اين طريق نيز نبايد در گله هاي تخمگذار بكار رود و بطور كلي نمي توان از ويروس زنده در گله هاي تخمگذار استفاده كرد .از اين طريق واكسيناسيون امروزه در ايران استفاده مي شود .ايمني حاصله از اين دو نوع واكسيناسيون براي مدت يك دوره معمولي تخمگذاري دوام دارد كه البته بستگي به سن، سلامت ووضعيت پرنده دارد .
3- واكسن غير فعال كه بيشتر در گله هاي تخمگذار و يا گله هاي موجود در مناطقي كه بيماري شيوع كمي دارد از راه تزريق عضلاني استفاده مي شود .
اخيراً واكسنهاي دوتائي همراه با نيوكاسل و سه تائي همراه با نيوكاسل و برونشيت عفوني كه از ويروسهاي غير فعال ساخته شده و از راه تزريق عضلاني مصرف مي شود به بازار عرضه شده اند .
بطور كلي واكسيناسيون در جوجه هاي حاصله از مادران ايمن به علت وجود ايمني پاسيو نبايد تا سن 10-8 هفتگي انجام گيرد چون ممكن است ايمنيت قطعي در آنها ايجاد نشود ولي جوجه هاي حساس را مي توان از سه هفتگي به بعد واكسينه كرد چون ديگر بعد از اين سن علائم بيماري را نشان نداده و در حقيقت بيماري نمي شوند .ايمني حاصله بعد از مايه كوبي 18 ماه دوام داشته و اين ايمنيت به جوجه هاي حاصله از اين گله نيز منتقل شده و آنها را تا سن 8 هفتگي ايمن نگه مي دارد .
منبع: http://fars.ivo.ir/Portal/Home/ShowP...c-1fc3622152a1
