-
ارزيابي سنگ منشأ
سنگ منشأ از نظر تعريف، سنگ دانه‌ريز غني از ماده آلي است كه قادر است دراثر تكامل حرارتي توليد هيدروكربن نمايد.
سنگ‌هاي منشأ را مي‌توان در سه گروه قرار داد:
سنگ منشأ مفيد (effective source rock) كه نفت خود را توليد و از خود خارج نموده است؛
سنگ منشأ محتمل (Possible source rock) كه پتانسيل منشأ بودن آن هنوز ارزيابي نشده است، ولي احتمال دارد نفت توليد كرده باشد؛
سنگ منشأ بالقوه (Potential source rock) به سنگ رسوبي نابالغي گفته مي‌شود كه توانايي توليد هيدروكربن را در صورت رسيدن به درجه بلوغ دارد.
توليد هيدروكربن از سنگ منشأ با افزايش عمق تدفين:
از آنجايي كه حرارت با عمق تدفين افزايش مي‌يابد، عمق واقعي براي يك سنگ منشأ خاص براي توليد هيدروكربن به همان ميزان كه به نوع كروژن و تاريخچه تدفين بستگي دارد، به شيب زمين گرمايي ناحيه نيز وابسته است. در اعماق خيلي كم، متان بيوژنيك يا گاز مرداب از مواد آلي اوليه توليد مي‌شود. به خاطر داشته باشيد كه اين رويداد در آغاز دياژنز يا زون نابالغ رخ مي‌دهد.
در عمق حدود 1 تا 2 كيلومتري، مرحله كاتاژنز شروع مي‌شود. مرحله آغازين كاتاژنز تا عمق حدود3 كيلومتري مطابق با زون اصلي توليد نفت است. سنگ‌هاي منشأ كه در اين محدوده عمقي تدفين شده‌اند، گفته مي‌شود كه در پنجره نفتي (oil generation window) واقعند .كاتاژنز پاياني در عمق حدود 3 الي 5/3 كيلومتري قرار دارد كه زون اصلي توليد گاز مي‌باشد. نخست گاز مرطوب (wet gas) و متان با نرخ توليد يكسان حاصل مي‌شوند،
اما در عمق بيش از 4 كيلومتري سنگ منشأ بسيار بالغ مي‌شود. در اين نقطه متاژنز شروع شد و فقط متان از شكست حرارتي ديگر هيدروكربن‌ها توليد مي‌شود
از نقطه‌نظر حرارتي، پنجره نفتي وقتي شروع مي‌شود كه سنگ منشأ در حرارتي تقريباً بيش از 60 درجه سانتيگراد قرار گرفته باشد. نفت حاصله در اين درجه حرارت پايين، نسبتاً سنگين و نابالغ است. با افزايش درجه حرارت، نفت سبكتر زايش مي‌يابد.
حداكثر توليد نفت (peak generation) در درجه حرارت حدود 100 درجه سانتيگراد رخ مي‌دهد و سپس كاهش مي‌يابد. در دماي حدود 175 درجه سانتيگراد، پنجره نفتي بسته و زون اصلي توليد گاز شروع مي‌شود.
توليد هيدروكربن در دماي حدود 225 درجه سانتيگراد متوقف مي‌شود، اما متان همچنان تا دماي بالاتر از 315 درجه سانتيگراد در نقطه‌اي كه سنگ منشأ متحمل دگرگوني ناحيه‌اي مي‌شود از شكسته‌شدن نفت توليد مي‌شود.
قوانين شيمي بيان مي‌كند كه نرخ واكنش‌هاي شيميايي، تابع حرارت و زمان است.
دماي توليد نفت براي سنگ‌هاي منشأ پالئوزوئيك، كمتر از 60 درجه سانتيگراد است، درصورتي كه اين دما به بيش از 150 درجه سانتيگراد براي سنگ‌هاي منشأ سنوزوئيك افزايش مي‌يابد.
Forum Modifications By
Marco Mamdouh
