رابطه ليونل مسي،هورمون رشد و بارسلونا
دکتر آذين محبي‌نژاد/ گفتگويي با دکتر محسن خوش‌نيت از «مسي» تا «هورمون رشد»
وقتي والدين ليونل مسي، ستاره آرژانتيني بارسلونا، متوجه شدند پسرشان دچار کمبود هورمون رشد است و مطلع شدند که درمان‌هاي او خيلي گران تمام مي‌شود، هرگز فکر نمي کردند باشگاهي به بزرگي بارسلونا قبول کند هزينه‌هاي درماني پسر کوچک آنها را بپردازد تا امروز، او براي آنها بزرگي کند....
حالا، مسي 23 ساله با 170 سانتي متر قد، نه تنها بيمار نيست؛ بلکه مرد سال 2009 فوتبال جهان هم هست. به بهانه بيماري او (کمبود هورمون رشد) و براي شناخت اين بيماري و راه درمان‌اش گفتگويي کرده‌ايم با دکتر محسن خوش نيت، فوق تخصص بيماري‌هاي غدد و متابوليسم و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي تهران.
سلامت: آقاي دكتر! از کجا بفهميم يک کودک دچار کاهش رشد شده يا نه؟
براي اينکه اختلالات رشد را تشخيص دهيم، بايد ابتدا وضعيت طبيعي رشد را بشناسيم. دوره رشد در انسان سه مرحله دارد: دوره شيرخوارگي، دوران کودکي و بلوغ. هر نوزادي که به دنيا مي‌آيد حدود 50 سانتي‌متر قد دارد که در دوره شيرخوارگي، يعني 2 سال اول زندگي، در سال اول 25 سانتي‌متر و در سال دوم 12 تا 13 سانتي‌متر به اين قد اضافه مي‌شود. بعد از آن دوره کودکي شروع مي‌شود که در طي آن، کودک سالانه حدود 5 تا 7 سانتي‌متر قد مي‌کشد. سپس به دوران بلوغ مي‌رسيم. دوران بلوغ يک دوره 4 يا 5 ساله است که در طي آن 17 درصد به قد فرد اضافه مي‌شود، يعني فرد حدودا 20 تا 25 سانتي‌متر قد مي‌کشد.
سلامت: انسان‌ها تا کي قد مي‌کشند؟
متاسفانه يک باور غلط در جامعه ما رايج است و آن هم اينکه افراد تا 25 سالگي قد مي‌کشند. اين باور اصلا صحيح نيست، چرا که رشد قدي افراد در پايان بلوغ متوقف مي‌شود. پايان بلوغ در دختران به طور متوسط 15 سال و در پسران 16 يا 17 سال است. در دختران عمده رشد قدي تا قبل از شروع عادت ماهانه است و بعد از آن دختران به طور متوسط فقط حدود 2 سانتي‌متر قد مي‌کشند، بنابراين هر اقدامي براي افزايش قد دختران بايد قبل از شروع عادت ماهانه انجام شود.
سلامت: قد نکشيدن کودکان چه علت‌هايي مي‌تواند داشته باشد؟
علل متعددي دارد. ممکن است کوتاهي قد، ژنتيکي باشد؛ يعني پدر و مادر کوتاه قد هستند و فرزندشان هم طبيعتا اين موضوع را به ارث برده است. براي اينکه قد نهايي هر فرد را حدس بزنيم، مي‌توانيم ميانگين قد پدر و مادر او را محاسبه کنيم و براي پسران 6 و نيم سانتي‌متر به آن اضافه و در دختران 6 و نيم سانتي‌متر از آن کم کنيم. البته اگر پدر و مادري کوتاهي قد دارند، دليل نمي‌شود که کودک را بررسي نکنيم، چه بسا پدر و مادر هر دو کمبود هورمون رشد داشته‌اند و اين مساله به کودک به ارث رسيده است ولي اگر سرعت رشد کودک طبيعي باشد، نشان دهنده آن است که کمبود هورموني يا بيماري مهم ديگري در ميان نيست.
دومين دليلي که ممکن است موجب کوتاه قدي کودک شود، تاخير سرشتي رشد و بلوغ است. کودکاني که تاخير سرشتي رشد و بلوغ دارند، در حدود 2 سالگي قدشان نسبت به هم‌سن و سالان‌شان کم است ولي سرعت رشدشان نسبتا خوب است؛ يعني رشد قدي حدود 5 سانتي‌متر در سال را دارند، ولي هميشه نسبت به هم‌سن و سالان‌شان کوتاه‌تر هستند. وجود هر نوع بيماري مزمن در بدن کودک هم مي‌تواند رشد او را مختل کند؛ مثل کم خوني مزمن، نارسايي قلب، نارسايي ريوي، سوء جذب در دستگاه گوارش و...
سلامت: تغذيه کودکان چه‌قدر در رشدشان موثر است؟
تغذيه مناسب نقش بسيار مهمي در رشد کودکان دارد. مواد غذايي مثل انواع ميوه و سبزي که سرشار از ويتامين هستند و گوشت، حبوبات و لبنيات که به تامين پروتئين، کلسيم و ساير مواد مغذي حياتي کمک مي‌کنند، حتما بايد به ميزان مناسب در برنامه غذايي کودکان وجود داشته باشند. متاسفانه، امروزه کودکان به جاي داشتن تغذيه سالم، دايما در حال خوردن فست فود، چيپس، پفک، نوشابه و شکلات هستند. اين جور خوراکي‌ها نه تنها مواد لازم براي رشد کودک را به او نمي‌رسانند، بلکه سبب بيماري کودک هم مي‌شوند. سوء تغذيه، حتي اگر خفيف باشد، يکي از عوامل کاهش رشد کودکان است. بايد بدانيم که اگر کودکي چاق است دليل آن نيست که سوء‌تغذيه ندارد، چرا که خوردن مواد خوراکي بي ارزش مثل چيپس و پفک باعث چاقي او شده‌اند، در حالي که ممکن است کودک دچار کمبود آهن، روي، ويتامين d، يا هزاران ماده حياتي ديگر باشد که براي رشد قدي لازم‌اند.
سلامت: از علت‌هاي کوتاهي قد مي‌گفتيد.
بله؛ جالب است بدانيد که حتي استرس‌هاي رواني و اجتماعي هم ممکن است رشد قدي کودک را مختل کنند؛ مثلا در خانواده‌هاي پرجمعيت که توجه والدين به کودک و حمايت‌هاي رواني آنها کمتر است، کودکان دچار کاهش رشد قدي مي‌شوند. مصرف مداوم برخي داروها هم مي‌تواند موجب کاهش رشد شود. به طور مثال، کودکي که آسم دارد و کورتون مصرف مي‌کند، يا کودکاني که داروهاي سرکوب کننده سيستم ايمني را مي‌خورد هم ممکن است دچار اختلال رشد شوند. در نهايت اختلالات هورموني- که سردسته آنها کم کاري تيروييد است - مي‌توانند باعث افت رشد شوند اما اختلال مهم ديگر کمبود هورمون رشد است.
سلامت: با اين اوصاف، درصد کمي از کودکاني که دچار کاهش رشد هستند، کمبود هورمون رشد دارند. درست است؟
بله؛ خوشبختانه کمبود هورمون رشد شيوع اندکي دارد.
سلامت: والديني که متوجه کم بودن رشد قدي کودک‌شان مي‌شوند کي بايد به پزشک مراجعه کنند؟
کودکان بايد دست کم سالي يک بار براي معاينه کلي و تعيين ميزان رشد قدي به پزشک نشان داده شوند. والدين نبايد فقط به تخمين و اندازه‌گيري خودشان در منزل اکتفا کنند. متاسفانه، بسياري از والدين فکر مي‌کنند کودک‌شان حالا حالاها فرصت دارد و در آينده قد خواهد کشيد و عملا زماني مراجعه مي‌کنند که دير شده و به خصوص در دختران عادت ماهانه شروع شده است و عملا نمي‌توان کاري براي افزايش قد کرد، پس هر چه زودتر به پزشک مراجعه کنيم، بهتر است.
سلامت: و چه‌طور درمان مي‌شود؟
راه درمان اين بيماري آن است که هورمون رشد را از بيرون به بدن برسانيم و چون هورمون رشد را نمي‌شود به شکل قرص يا شربت درآورد، تنها راه رساندن آن به بدن کودک، تزريق است. کودکي که کمبود هورمون رشد دارد بايد براي مدت چند سال، هر روز، هورمون رشد را تزريق کند.
سلامت: و چه‌قدر مي‌توان به اين درمان اميدوار بود؟
اگر والدين به‌موقع به پزشک مراجعه کنند، درمان رضايت‌‌بخش است و کودک در نهايت مي‌تواند به آن مقدار قدي که از نظر ژنتيکي برايش تعريف شده، برسد اما چون درمان با هورمون رشد طولاني‌مدت و هزينه‌بر است، کودک يا والدين در ميانه راه خسته مي‌شوند و درمان را رها مي‌کنند. درصورتي كه اگر درمان به موقع شروع شود و منظم و مداوم ادامه يابد، حتما کودک قد خواهد کشيد.
منبع : هفته نامه سلامت
