داروهاي غيرنسخه‌اي که تجويز آنها در سالمندان نابجاست
در سال 1991 ميلادي، «مارک بيرز» براي نخستين بار «معيارهاي بيرز» يا «فهرست بيرز» را تعيين کرد. تجويز داروهايي که در اين فهرست قرار دارند، در بيماران سالمند با خطراتي بيشتر از فوايد احتمالي همراه است. بنابراين تجويز آنها در سالمندان، نابجا تلقي مي‌شود. اين داروها به دليل تغييرات فيزيولوژيکي که در روند پيري در بدن رخ مي‌دهد، مشکلاتي را در سالمندان ايجاد خواهند کرد. اين فهرست يک‌بار در سال 1997 و بار ديگر در سال 2003 ميلادي به‌روزرساني شد. در نسخ به‌روزرساني شده در سال‌هاي 1997 و 2003 ، داروهاي جديدي که تجويز آنان براي سالمندان نابجاست، به فهرست افزوده شدند. فهرست آخر مورد توافق قريب به اتفاق محققان و متخصصان قرار دارد، زيرا امروزه مي‌دانيم که شواهد اندکي به نفع اثربخشي مطلوب آنها وجود دارد و نيز داروهاي جديد جايگزيني براي آنان وارد بازار شده‌اند که مصرف آنان در سالمندان به مراتب کم‌خطرتر است.
«فهرست بيرز» دو گروه داروها را شامل مي‌شود. يک گروه، شامل داروهايي است که تجويز آنان مستقل از بيماري يا شرايط سالمند و به طور کلي نابجاست. گروه دوم، داروهايي را شامل مي‌شود که در صورت ابتلا به بيماري يا در شرايط خاص، براي فرد سالمند نابجا تلقي مي‌شوند. براي مثال، تجويز داروهاي با خاصيت آنتي‌کولينرژيک در سالمندان مبتلا به يبوست مزمن نابجاست، زيرا مشکل آنها را تشديد مي‌کند.
بسياري از داروهاي موجود در فهرست بيرز در شمار داروهاي نسخه‌اي قرار دارند و برخي از آنها حتي داروهاي غيرنسخه‌اي مي‌باشند. در اين مقاله به داروهايي پرداخته مي‌شود که هر چند تجويزشان در سالمندان نابجاست اما به طور گسترده‌اي براي اين گروه سني نسخه مي‌شوند.
منبع
پاسخ : داروهاي غيرنسخه‌اي که تجويز آنها در سالمندان نابجاست
1 ديفن‌هيدرامين
داروي ديفن‌هيدرامين، از جمله آنتي‌هيستامين‌هاي نسل اول است. کاربرد دو مورد اوليه به عنوان داروي غيرنسخه‌اي عبارت است از درمان علايم آلرژي و القاي خواب. امروزه براي درمان بي‌خوابي جاي اين دارو را آنتي‌هيستامين‌هاي نسل جديدتر مانند فکسوفنادين، لوراتادين و ستريزين گرفته‌اند. نداشتن عارضه آنتي‌کولينرژيکي و خواب‌آلودگي داروهاي آنتي‌هيستامين نسل جديد، آنها را به انتخاب مناسبي براي درمان علايم آلرژي تبديل کرده است. هم اکنون متخصصان معتقدند که عارضه آنتي‌هيستاميني ديفن‌هيدرامين، فوايدش را تحت الشعاع قرار مي‌دهد.
اغلب داروهايي که براي درمان بي‌خوابي تجويز مي‌شوند، غيرنسخه‌اي هستند و مي‌دانيم که بي‌خوابي، شکايت شايعي در ميان سالمندان است. امروزه ديگر استفاده از ديفن هيدرامين به عنوان درمان کوتاه مدت بي‌خوابي مورد بحث است.
خاصيت خواب‌آوري داروي ديفن‌هيدرامين حداکثر چهار روز پس از مصرف برطرف مي‌شود. ريچاردسون و همکارانش اين عارضه را در سالمندان بررسي کرده و دريافتند که خاصيت خواب‌آوري اين دارو کوتاه‌مدت است و به سرعت نسبت به آن تحمل ايجاد مي‌شود.
با افزايش سن، تغييرات وابسته به سن در سيستم کولينرژيک بدن رخ مي‌دهد. به نظر مي‌رسد تشديد ويژگي‌هاي آنتي‌کولينرژيکي، در نهايت به کاهش واکنش‌هاي شناختي يا حتي دليريوم در سالمندان منتهي مي‌شود. در بالغين جوان هم اين دارو مي‌تواند آثار نامطلوبي بر وضعيت شناختي و قابليت‌هاي عملکردي برجاي گذارد.
در مجموع توصيه شده است که تجويز ديفن‌هيدرامين در سالمندان به عنوان آنتي‌هيستامين و نيز داروي خواب‌آور و آرامش‌بخش محدود شود. دلايلي مانند خطر بروز عوارض آنتي‌کولينرژيک، مشاهده نشدن يافته‌هاي باليني دال بر برتري اين دارو نسبت به ساير داروهاي موجود، وجود داروهاي با قابليت تحمل‌پذيري بهتر و اثربخشي بيشتر براي درمان مشکلات خواب و آرام‌بخشي براي اين توصيه مطرح‌اند.
پاسخ : داروهاي غيرنسخه‌اي که تجويز آنها در سالمندان نابجاست
2 داروهاي ضدالتهاب غيراستروئيدي
دردهاي حاد و مزمن در سالمندان به کرات تجربه مي‌شوند و در بسياري از اين سالمندان، خود‌درماني در پيش گرفته مي‌شود. در سالمنداني که داروهاي ضد درد غيرنسخه‌اي را براي مدت طولاني مصرف مي‌کنند، خطر بروز اختلال عملکرد کليوي، خون‌ريزي‌هاي گوارشي، فشارخون بالا و نارسايي قلبي بيشتر است. سن بالاتر از 65 سال، فاکتور مهمي‌در ابتلا به خون‌ريزي‌هاي گوارشي است که در سالمندان موجب افزايش ميزان بستري و شمار مرگ و‌مير مي‌شود. به‌نظر مي‌رسد خطر بروز خون‌ريزي‌هاي گوارشي به دنبال مصرف ايبوپروفن کمتر از ناپروکسن است. در کل خطر بروز خون‌ريزي‌هاي گوارشي به دنبال مصرف داروهاي ضد التهاب غير استروئيدي، وابسته به دوزاژ است. گرفتن شرح‌حال دقيق و تجويز آنتي‌اسيد يا داروهاي حمايت‌کننده از دستگاه گوارشي براي پيشگيري از اين عارضه مفيد است.
اگر براي بيماري ايبوپروفن را به عنوان يک ضد درد ساده و نه يک ضد التهاب تجويز مي‌کنيد، بدانيد که ميزان 1200 ميلي‌گرم در روز اين دارو با دوزاژ 4000 ميلي‌گرم در روز استامينوفن برابر است.
بهترين کار براي پيشگيري از خون‌ريزي‌هاي گوارشي ناشي از مصرف داروهاي ضد التهاب غير استروئيدي، استفاده از دوزاژ پايين‌تر اين داروها براي مدت زمان کوتاه‌تر است. براي کاهش خطر خون‌ريزي‌هاي گوارشي، مي‌توان از تجويز مهارکننده‌هاي پمپ پروتون نيز سود جست.
پاسخ : داروهاي غيرنسخه‌اي که تجويز آنها در سالمندان نابجاست
3 فروس سولفات
فروس سولفات براي پيشگيري يا درمان آنمي فقر آهن به کار مي‌رود. بنابراين اين دارو سبب افزايش ذخاير آهن بدن مي‌شود. به طور معمول، آهن در بالغين با دوزاژ 325 ميلي‌گرم سه بار در روز تجويز مي‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که در سالمندان تجويز تک دوز روزانه سولفات فروس اثربخشي مشابه مصرف چند نوبت آن را داشته است. همچنين در صورت مصرف تک دوز اين دارو، احتمال بروز عفونت نيز کمتر مي‌شود.
4روغن‌هاي معدني
درباره روغن‌هاي معدني تاکنون مطالعات سازمان يافته اندکي انجام شده است. در همين مطالعات ثابت شده که درباره ويژگي مسهل بودن، روغن‌هاي معدني هيچ برتري نسبت به ساير مسهل‌ها ندارند. به علاوه در مصرف‌کنندگان روغن‌هاي معدني، خطر آسپيراسيون و ابتلا به پنوموني چربي وجود دارد. در بيش از بيست گزارش آورده شده که خطر بروز اين عارضه‌اندک است ولي در هر حال اين خطر در مصرف کنندگان گروه کودک و سالمند وجود دارد. به خصوص اگر فرد سالمند به مشکلات بلع مبتلا باشد، روغن‌هاي معدني نبايد به عنوان مسهل تجويز شوند.
پاسخ : داروهاي غيرنسخه‌اي که تجويز آنها در سالمندان نابجاست
5 ساير داروهاي غيرنسخه‌اي
داروهاي غيرنسخه‌اي که صرف‌نظر از تشخيص، تجويز آنها در سالمندان نابجاست، عبارت‌اند از :
1)آنتي‌هيستامين‌ها/آنتي‌کولينرژيک‌ها،
2) ديفن‌هيدرامين،
3) داروهاي ضد التهاب غير استروئيدي قديمي‌شامل ناپروکسن (در صورتي که در درازمدت مصرف شوند)،
4) روغن‌هاي معدني،
5) سولفات‌فروس با ميزان بيش از 325 ميلي‌گرم در روز و
6) سايمتيدين.
درباره اين داروهاي غيرنسخه‌اي که در فهرست زیر ذکر شده‌اند، بايد به چند نکته توجه داشت:
نکته اول آنکه هرچند ممکن است مصرف اين داروها در سالمندان با بروز عوارضي همراه باشد ولي بايد همواره به خاطر داشت که معيارهاي بيرز صددرصد در همه موارد صحيح نيستند. يعني ممکن است که در برخي موارد، تجويز اين داروها در سالمندان به‌طور کامل بجا و صحيح باشد. البته بهتر است اين موارد به عنوان استثنا در نظر گرفته شوند. نکته دوم آن که اين فهرست بايد در فواصل زماني کوتاه و به تناوب، به‌روز رساني شود. نکته سوم که در اين مقاله به آن اشاره شده، اين است که در فهرست بيرز به مشکلاتي مانند تداخلات دارويي پرداخته نشده است.
داروهايي که بر اساس تشخيص و شرايط بيمار سالمند ممکن است تجويزشان نابجا و غيرضروري باشد، عبارت‌اند از:
1 داروهاي حاوي سديم در نارسايي قلبي،
2 سودوافدرين و قرص‌هاي لاغري در فشار خون بالا،
3 ضدالتهاب‌هاي غيراستروئيدي و آسپرين در زخم‌هاي دئودنوم و معده،
4 ضدالتهاب‌هاي غيراستروئيدي و آسپرين در اختلالات انعقادي خون يا درمان‌هاي ضدانعقادي،
5 داروهاي آنتي‌کولينرژيک و آنتي‌هيستامين‌هاي نسل اول در انسداد مثانه،
6 دکونژستانت‌ها در بي‌خوابي،
7 آنتي کولينرژيک‌ها در اختلالات شناختي و
8 آنتي‌کولينرژيک‌ها در يبوست مزمن.
اطلاع دقيق از داروهاي موجود در فهرست بيرز، اهميت زيادي در طب سالمندان دارد و در هنگام درمان، شکايات آنان را از بروز مشکلات ناشي از دارو کم مي‌کند.
جمع‌بندي
استفاده از انواع داروهاي غيرنسخه‌اي در سالمندان بسيار متداول است. در ميان آنها، داروهاي غيرنسخه‌اي غيرضروري مانند ديفن‌هيدرامين، داروهاي‌ضد التهاب غيراستروئيدي، فروس‌سولفات (با دوزاژ بالاتر از 325 ميلي‌گرم در روز) و روغن‌هاي معدني ممکن است مشکلات متعددي را در جمعيت مصرف کننده اين داروها ايجاد کنند. بنابراين اطلاع از فهرست بيرز، اولين قدم در راه پيشگيري از مشکلات ناشي از مصرف دارو در سالمندان است، به ويژه در مواردي که جايگزين‌هاي با قدرت اثربخشي مشابه و ايمن‌تر وجود دارند، بهتر است آنها را جايگزين داروهاي نابجا در سالمندان کرد.
