مشخصات اسطوره:
روایت این خر که در میان دریای فراخکرد (اقیانوس) قرار دارد دارای سه پا وشش چشم ونه دهان ودو گوش و یک شاخ است. سرش کبود و تنش سپید است، خوراکش بهشتی و خود او مقّدس است. از شش چشم او دو تا در جای پشم و دوتا بر نوک سر و دو تا بر کوههً اوست. با آن شش تا چشم "سیژ" (= خطر) بد را مغلوب میکند و می زند و از آن نه دهان، سه تا بر سر و سه تا بر کوهه و سه تا در داخل طرف پهلوی اوست و هریک از دهان ها به اندازهً یک خانه است و خود او به اندازهً کوه خونونت (کوه درخشان؛ الوند کوه) است. هریک از آن سه پا هرگاه که برزمین نهاده باشد با اندازهً هزار میشی که گردهم آمده و نشسته باشند، جای میگیرد. خرده پای او (بالای ُسّم) به اندازه ای است که هزارمرد با اسب و هزار گردونه از آن می گذرند. آن ده گوش او کشور مازندرها را بگرداند وآن یک شاخ او زرین گونه و دارای سوراخ است و هزارشاخ دیگر از آن روییده است که بعضی به بلندی شتر و بعضی به بلندی اسب و بعضی به بلندی گاو و بعضی به بلندی خر، بزرگ و کوچکند. با آن شاخ همه" سیژ" (= خطر) بد جدال کننده را بزند و درهم شکند.
روایت داستانی:
هرگاه آن خر گرد دریا بیاید و گوشش را بجنباند تمام آب فراخکرد به لرزه می افتد و ناحیهً میانی دریا به حرکت در می آید. وقتی این خر بانگ کند همهً مخلوقات آبی اورمزدی آبستن شوند و همه جانوران موذی آبی آبستن وقتی آن بانگ را بشنوند، ازفرزند عاری شوند. وقتی در دریا ادرار کند، همه آب دریا پاک شود، به همین دلیل است که همهً خران وقتی آب را میبینند در آن ادرار میکنند. در دین گوید که اگر خر سه پا پاکی به آب نداده بود، همه آبها تباه شده بود و تباهی ای که گنامینو (=اهریمن) بر آب برده بود، سبب نابودی مخلوقات اورمزد میشد. تیشتر (الهه باران) آب دریا را از دریا به یاری خر سه پا میستاند. و پیداست که "عنبر" سرگین خرسه پا است. گرچه بیشتر خوراک او مینویی(بهشتی) است، با اینهمه آن نم و غذای آب از سوراخها وارد تن او میشود و وی آن را با بول و سرگین به بیرون می افکند.
باور ها:
خر سه پا، در افسانه‌ها و اساطیر ایرانی و معتقدات آیین زرتشت، موجودی اسطوره ای و ساکن دریای فراخکرد(اقبانوس) است، که احتمال می‌رود یکی از اساطیر پیش از زرتشتی باشد که از اقوام غیر آریایی وارد فرهنگ ایران شده است. این موجود اساطیری شگفت‌انگیز، تیشتر، الهه باران که به شکل اسبی مجسم می شود را در جمع آوری و تقسیم آبهای دریای فراخکرت یاری میکند. چون غذای او بهشتی است، ادرار او پاک است و آبهای دریا را از آلودگی و پلشتی پاک می کند.
تفسیر اسطوره:
دارمستتر معتقد است که خر سه پا، همانند برخی دیگر از اساطیر ایران، یکی از نمودهای ابر طوفانزا است. همانگونه که در اندازه اش بسیار بزرگ توصیف شده است، رنگ آن سفید و آبی است، فعالیت او موجب لرزه و طوفان در اقیانوس می شود و در جمع آوری آب اقیانوس و پاک کردن آن سهیم است، آنچه بعنوان ادرار پاک او توصیف شده است در واقع می تواند تمثیلی از خود باران باشد.
