نیاز علمای اسلام به علوم ریاضی
فقهاي اسلام در اكثر ابواب فقه نيازمند به علوم رياضي اند. مثلا در مسأله كر به دانستن قواعد هندسي نياز دارند تا مساحت ظروف را براي معرفت مقدار كر كه بايد به حسب مساحت چهل و دو وجب و هفت هشتم وجب بوده باشد تحصيل كنند چنانكه علامه شيخ بهايي در كتاب فقهي خود به نام « الحبل المتين» به تفصيل در بدست آوردن مساحت ظروف مطابق اصول هندسي بحث كرده است.
فقيه، در وقت و هلال و قبله نياز به دانستن علم هيأت و نجوم دارد چنانكه در ارث به معرفت موازين حساب، احتياج مبرم دارد. علامه حلي در تحقيق فجر اول و ثاني يعني صبح قويم علم هيأت و مثلثات كروي بحث كرده است كه شيخ بهايي با اينكه خود عالم متضلع در اين فنون است در ابتداي كتاب مفتاح الفلاح در تحقيق مطلب مذكور، به نقل عبارت موجز تذكره تبرك جسته است. به راستي علماي بزرگ ما در هر فن مرد يك فن و دائرة المعارفي ناطق، و كتابخانه اي حي و متحرك بودند.
صاحب جواهر كه از فقهاي بزرگ اسلام است در بحث قبله جواهر از مقدس اردبيلي نقل مي كند كه وي گفت براي معرفت قبله ستاره قطبي به نام جدي را با قصبه اي يعني ني ميان تهي رصد كرده است. و نيز علامه حلي بسياري از مسادل فقهي كتاب قواعد را كه يكي از متون فقهي اماميه است مثلا مسائل وصايا را، به قواعد جبر ومقابله حل كرده است.
در وقف نامه مدرسه سپهسالار قديم تهران، قيد شده است كه استاد آن مدرسه بايد كسي باشد كه از عهده تدريس قواعد علامه برآيد.
هزارويك نكته/نكته553
علم ریاضی از منظر علامه حسن زاده (حفظه الله)
مگر می شود ما دین را از ریاضیات جدا بدانیم ؟ حدیث شریفی است در کافی که امام صادق به یکی از اصحاب فرمودند که فلانی « اشیاء همه به هندسه آفریده شده اند » فرمود هندسه یعنی چه امام فرمودند یعنی مقدار واندازه . عالم همه به اندازه است تمام کلمات تمام ذرات هرچه هست همه به قدر وبه اندازه آفریده شده است . و مرحوم علامه شعرانی در مورد میرزا حبیب الله ذوالفنون می فرمودند : سوالات ریاضی از گوشه وکنار واطراف واکناف فرستاده می شد و ایشان جواب می داد در مخرو طات در هندسه های فضایی و مسائل بسیار مشکل در حوزه ها این طور نیست که ریاضیات نباشد البته نه به آن صورت که در متقدمین بوده بوده اما به کلی منقطع نشده و امید واریم ان شاء الله دوباره نضج بگیرد و پیش برود . خدی سبحان در چند جای قرآن کریم خود را به علم شریف حساب متصف فرموده است مانند «انّ الله سریع الحساب » آری صنع احسن عالم کیانی و نظم اتم نظام ربّانی بر اساس استوار حساب و اندازه است . تار وپود فعل حق تعای شأنه حساب واندازه است که در متن خلقت عالم وآدم پیاده شده است و خلاصه اینکه مبنای کلمات کتاب تکوینی و تدوینی نظام هستی مبتنی بر اساس استوار ریاضیات است . علم به قوانین حسابی و قواعد مسایل عددی در تقویت نفس انسانی از اعاظم وسائل است .به خصوص علم هندسه که در تعدیل و تقویم ذهن و فکر وقلم وبیان تأثیری به سزا دارد .
حکما وفلاسفه بزرگ گفته اند : برای رسیدن به معرفت حقایق اشیاء فکر را باید به علوم ریاضی ورزش داد آری علوم ریاضی برای حکیم مثابت مسطره برای خطاط است .همچنان که مسطره ؛ مشّاق را از کجی وبی نظمی در کتابت حروف و انحراف سطور حافظ است ؛علوم ریاضی نیز فکر را از خطا و اعوجاج وانحراف باز می دارند و به آن استقامت و اعتدال می دهند .
انسانهای ورزیده در علوم ریاضی ؛ صاحب رأی صائب و نظری ثاقب و کم گوی وگزیده گوی و دیر گوی و نکو گوی می شوندمثلاً عبارات خواجه طوسی به فارسی وعربی ؛ چنان سخت بنیاد و استوار است که گویی به جای مرکّب ؛ سرب مزاب به کار برده است.
محصلین علوم دینی نیز احتیاج مبرم به تحصیل ریاضیات از هندسه و حساب وهیأت دارند .اکثر کارهای بشر دیروزی وامروزی مبتنی بر ریاضیات است . این علوم ریاضی است که اساس نظام اجتماع بشری است.
منبع : کتاب گفتگو با علامه صفحات ۳۳و۱۷۴-۱۷۶
