زایمان در آب
درد زایمان یكی از شدیدترین دردها است از این رو روشهای دارویی و غیردارویی برای كاهش این درد به كار گرفته شده است كه "زایمان در آب" یكی از روشهای علمی غیردارویی موفق در این زمینه به شمار می‌رود . سابقه این نوع تسكین درد زایمان به سال ۱۸۰۳میلادی در فرانسه بر می‌گردد.زمانی كه یك زن پس از تحمل ۴۸ساعت درد زایمان برای تسكین درد وارد وان آب گرم شد و ادامه زایمان آن قدر سریع و كم درد انجام گرفت كه فرصت خروج از آب را پیدا نكرد و در همان جا نوزادش متولد شد. در طول يك و نيم قرني كه از به كارگيري اولين روشهاي تسكين درد زايمان مي‌گذرد، كم‌كم توجه به روشهاي غير دارويي بيشتر شده است. از جمله موفق‌ترين اين روشها، زايمان در آب است. كه به عنوان يك روش غير تهاجمي (Noninvasive) غيردارويي و طبيعي همراه با كاهش بالقوه درد زايمان مي‌باشد. قدرت شفابخشي آب، قرنهاست كه ثابت شده است. اثر بي‌وزني آب باعث ایجاد فشار يكسان بر تمام اعضاي بدن مي‌شود. همچنین باعث كاهش انرژي از دست رفته مي‌گردد. با شل سازي (Relaxation) كه در آب ايجاد مي‌شود، درد كاهش مي‌يابد. مكانيسم اثر آن به صورت فعال كردن گيرندهاي اعصاب حسي محيطي مي‌باشد و باعث كاهش درد، افزايش كيفيت انقباضات، افزايش ترشح هورمونهای آرامبخش (اندورفينها)، كاهش ترشح استرس هورمونها (آدرنالين) و افزايش حركت مادر و قرارگيري در وضعيتهاي مناسب در مراحل مختلف ليبر مي‌شود. در بررسي‌هاي انجام شده در كشورهاي توسعه يافته، در اين روش برخلاف ساير روشها كه به كمك بي‌حسي انجام مي‌شود، درد زايمان كاهش يافته و اثر مطلوب تري نيز بر روي آپگار نوزاد (ارزشيابي وضعيت سلامت عمومي نوزاد) دارد. در اين روش، روند طبيعي زايمان حفظ شده و طول مدت زایمان كاهش چشمگيري پيدا مي‌كند. از سويي ديگر به آمادگي قبلي مادر از نظر تكنيك‌ها و تمرينات تنفسي در ماه‌هاي آخر بارداري نياز مبرمي وجود نداشته و آموزش موقت و كوتاه مدت این تمرینات امكانپذير است. ميزان استفاده از داروهاي آنالژزي (از بين برندة درد) به مراتب كمتر خواهد بود. در حين انجام زايمان در آب، عامل زايمان، عملكردي به مراتب سهل‌تر از زايمان بر روي تخت داشته و از ميزان مداخلات پزشكي حين زايمان كاسته خواهد شد. كاهش صدمات كانال زايماني و نياز كمتر به اپي زيوتومي (برشي در ناحيه پرينه براي تسريع خروج جنين) از ديگر مزاياي اين روش است، كه خود منجر به كاهش تروما (ضربه و آسيب) به نوزاد مي‌شود. حركات آزادانة مادر در آب و شركت فعالانة او در امر زايمان و ورود ملايم نوزاد، از جمله ديگر فوايد اين روش محسوب مي‌شوند. اثرات آرامش دهندة آب باعث كاهش اضطراب و ترس مادر مي‌شود كه اين، خود باعث كاهش درد زايمان نيز مي‌شود. كاهش درد منجر به ذخيرة انرژي مادر شده كه در مرحلة دوم زايمان (مرحلة خروج جنين) بسيار كمك كننده خواهد بود. مشكلات breast feeding (تغذيه با شير مادر) پس از زايمان، در اين روش كمتر است. نتيجة تحقيقات مختلف دربارة زايمان در آب در كشورهاي اروپايي، اسكانديناوي و آمريكايي، مثبت ارزيابي شده و در اين كشورها به طور رسمي از سال 1991 تا كنون به كار گرفته شده است. - تاريخچه زايمان در آب در قرن ششم ق.م ارسطو نتيجه گرفت که آب اولين مادة اصلي حيات است. وي معتقد بود که دانه هر چيزي «ذات مرطوب» دارد. به هر حال بعد از سدة 1700 بوده که دانشمندان به ارزش و خواص آب درماني پي برده و آنرا بيان کردند. يک كتاب گمنام بنام ”درمان با آب که در سال 1723 در لندن چاپ شده است، فوائد استفاده از آب در انواع حالات، از جمله حمام کردن در طي بارداري و زايمان را توضيح مي‌دهد. بطور حسي و غريزي انسان هميشه به سوي خاصیت آرامش و تسکين دهندة آب جذب شده است.
از لحاظ تاريخي، شواهدی دال بر انجام زایمان در آب در فرهنگهای قدیم در سراسر دنیا وجود دارد.افسانه‌هائي وجود دارد که مصريهاي قديم بچه‌هاي خاصي را زير آب بدنيا مي‌آوردند. اين بچه ها کشيش مي‌شدند. گفته مي‌شود در قديم در جزيرة کريته (CreteCrete)، ”»مينوان«” MinoanMinoan ـ معبد مقدسي جهت زايمان در آب داشته‌اند. نقاشيهاي روي ويرانه‌هاي MinoanMinoan دلفينها و ارتباط خاص انسان و آب را نشان مي‌دهد. هنديهاي ChumashChumash در کاليفرنياي مرکزي داستانهائي دربارة زايمان زنانشان در استخرهاي مواج با وروديهاي کم عمق در ساحل تعريف مي‌کنند. سمو (SemuSemu) جد بزرگ ChumashChumash که در اواخر هشتاد سالگي به سر مي‌برد، به خاطر مي‌آورد که وقتي که يک پسر بچه بود زنان اغلب به ساحل مي‌رفتند و در آب کم عمق زايمان مي‌کردند. او همچنين به ياد مي‌آورد که در خيلي از اين موارد، دلفنيها نزديک آب ظاهر مي‌شدند و در کنار زن تا هنگامي که نوزاد بدنيا بيايد باقي مي‌ماندند.
آداب و رسومي از جزائر هاوائي بجا مانده است که دليلي قطعي بر زايمان در آب نسلهاي هزاران سال قبل بوده است.
به نظر ميرسد که زايمان در آب قبل از ظهور پزشکان و بيمارستانها انجام مي‌شده، اگر چه اين موضوع با مدرک تائيد نشده است. هر کجا که آب وجود داشت، به خصوص آب گرم زنان از آن جهت تسکين دردهاي زايماني استفاده مي‌کردند. اولين زايمان در آب مدرن ثبت شده، در سال 1803 در فرانسه انجام شد. اين مورد که دريک مجلة انجمن پزشکي فرانسه تشريح شده است، گزارش مي کند که يک خانم باردار که حدود 48 ساعت درد کشيده و مستأصل شده بود، جهت بهبودي موقت به يک حمام آب گرم بعلت زايمان غير پيشرونده اش پناه برد. جالب اينکه بعد از فقط چند لحظه نوزاد اينقدر سريع به دنيا آمد که مادر فرصت خروج از آب پيدا نکرد و نوزاد در آب متولد شد. بدنبال آن گزارشهاي متعددي از زايمان در آب در نقاط مختلف دنيا پخش شد تا اينکه در سال 1960 زایمان در آب در اتحاد جماهیرشوروی به صورت رسمی تایید شده است.
در آن زمان داستانهاي جالبي از روسيه دربارة کار ايگورشارکوفسکي (Igor CharcovIgor Charcovskysky) ـ دانشمند برجسته روسي ـ با دستاني شفابخش ـ که روي ليبر و زايمان در آب بر روی حيوانات تحقيق مي‌‌کرد بوجود آمد. او همچنين رفتار نوزاد انسان در آب از جمله دختر خودش ”وتا” (VetaVeta) که پره مچور (زودرس) در سال 1963 بدنيا آمد را مشاهده کرد. شارکوفکسي دختر تازه متولد شده خود را در يک وان آب گرم به مدت چندين هفته قرار داد، با اين تئوري که او نبايد با جاذبة زمين روبرو شود و متعاقب آن نبايد انرژي زيادي مثل آنچه در انکوباتور بيمارستان صرف مي‌کند هدر بدهد. دختر شارکوفسکي زنده ماند و او آزمايشهاي خود را با آب، نوزادان و تأثير جاذبة زمين روي تمام حالات زايمان انسان ادامه داد.
حمام لبوير (LeboyerLeboyer): در طول دورة زماني مشابه، همگام با تحقيقات در روسيه، دکتر فردريک لبوير (Dr. Feredrick LeboyerLeboyer) مفهوم حمام آب گرم براي نوزاد پس از تولد را توضيح داد. در طي تحقيق وي درباره راههاي آسانتر زايمان، لبوير تأثير مفيد آب گرم را بر روي نوزادان کشف کرد.
حمام لبوير بطور ساده شامل قرار دادن نوزاد، بلافاصله پس از تولد در وان کوچک آب که به اندازه دماي بدن گرم شده است، مي باشد . بنابراين نوزاد ميتواند آرامش ناشي از رضايت دنياي آبي که تازه پشت سر گذاشته است را بدست آورد. در هنگام حمامهاي لبوير، نوزادان اغلب چشمان باز دارند، آگاه هستند و با آرامش هنگاميکه دستها و پاهايشان را بطور شيطنت آميز در آب حرکت مي‌دهند، لبخند مي‌زنند. آنها حتي مي‌توانند در آب شنا کنند و خودشان را به جلو حرکت دهند.
دکتر لبوير با دکتر مايکل ادنت در پيتي ويرز (Pithivierspithviers) فرانسه در اوائل سال 1970 در اين زمينه همکاري کردند. دکتر ادنت اولين پرشکي بود که اثر مفيد آب گرم روي زايمان و تولد را تشخيص داد. دکتر لبوير با فلسفه دکتر ادنت موافقت کرد و نظريه استفاده از وانهاي زايمان را با تحقيق خود در بيمارستان يکي کرد.
دکتر لبوير، دنياي نوزاد تازه متولد شده را طوري ارائه کرد که قبلاً هيچ وقت ديده نشده بود. مقاله وي يک گام بزرگ به سوي حساس کردن جهان نسبت به تجربه زايمان از نظر نوزاد بود. ديدگاه دکتر لبوير که حذف کردن سختي و تروماي زايمان بود، بيشتر از هر چيز ديگري روي تکنيکهاي آغاز شده زايمان ملايم در سراسر دنيا تأثير گذاشت. دکتر لبوير بطور قاطع به جهان، تأثيرات آرام کننده غوطه وري نوزاد در آب گرم را نشان داد. مزایای زایمان در آب برای مادر الف ـ مزاياي فيزيولوژيك براي مادر: - كاهش چشمگير درد
- افزايش انقباضات مؤثر
- افزايش گردش خون و اكسيژن رساني رحم
- افزايش ترشح اكسي توسين اندوژن
- كاهش استرس هورمونها (آدرنالين و نورآدرنالين)
- افزايش اندورفينها (هورمونهای آرامبخش)
- كاهش تحريكات حسي
- نياز كمتر به اپيزيوتومي (برش ميان دو راه)
- كاهش مداخلات پزشكي از جمله سزارين
- كاهش نياز به مسكنها و ضد دردها
- كاهش قابل توجه طول مدت ليبر (پيشرفت سريعتر ديلاتاسيون سرويكس) - افزايش آستانه درد
- افزايش متابوليسم بافتي
- ذخيره انرژي و جلوگيري از هدر رفتن انرژي مادر جهت مرحله دوم زايمان
- كاهش خفيف فشار خون
- افزايش ديامتر لگني
- كاهش فشار بر بزرگ سياهرگ زيرين (وناكاوا اينفريور)
- متوقف ساختن زایمان كاذب ب ـ مزاياي روانشناختي براي مادر - احساس سبك وزني و شناوري و توانائي تحرك بيشتر و قابليت قرار گرفتن
در وضعيتهاي مختلف
- تجربه مثبت و مفيدي از ليبر و زايمان - افزايش قدرت تسلط بر خويش و استقلال
- مشاركت فعال در روند زايمان
- كاهش ترس و خشم و اضطراب
- افزايش سطح خود آگاهي و هوشياري در حين ليبر و زايمان
- افزايش حس پذيرش نوزاد
- اثرات آرامبخش، اطمينان بخش و لذت بخش آب
- افزايش ارتباط متقابل مادر و كودك (رابطه سمبليك)
- توانائي بالاتر تمركز در آب مزاياي زايمان در آب براي نوزاد - ورود ملايم و آسانتر نوزاد به محيط خارج از رحم
- ايمن تر بودن در مقايسه با روشهاي ديگر
- ايجاد يك محيط حد واسط و جلوگيري از برخورد نوزاد با استرسهاي ورود
ناگهاني به محيط خارج از رحم
- كاهش ضربه و تروما (تروماي كمتر مادر يعني تروماي كمتر نوزاد)
- افزايش جريان خون بهتر نوزاد بعلت جريان خون بهتر مادر
- كاهش نياز به تحريكات تهاجمي جهت شروع تنفس
- استفاده بهتر و سريعتر از شير مادر زایمان در آب
در روش زایمان در آب، زائو در مراحل قبل از زایمان در آب غوطه‌ور است مادر تحت نظر پزشك زمانی كه دهانه رحم به اندازه چهار تا پنج سانتی متر باز شده است وارد آب می‌شود. آب منجر به احساس سبكی و شناوری مادر شده و در نتیجه تحرك و تغییر وضعیت برای مادر فراهم می‌شود كه به فعال بودن مادر در روند زایمان كمك می‌كند. در این روش مانیتورینگ درجه حرارت آب بین ۳۲تا ۳۸درجه سانتی گراد است و باید هر یك ساعت طبق اظهار رضایت مادر تنظیم شود.
بطوركلي درجه حرارت آب باید در مرحله اول زایمان بین ۳۶/۵تا ۳۷/۵درجه سانتی گراد باشد و یا در همین مرحله به ۳۳حتی تا ۴۰درجه هم ممکن است برسد. و در مرحله دوم زایمان بین ۳۷تا۳۷/۵درجه باشد.
درجه حرارت بالای آب و یا درجه حرارت پایین آب عوارضی را برای مادر و جنین به دنبال خواهد داشت. درجه حرارت بالای آب عوارضی از جمله احساس ناراحتی مادر، آسیب مغزی جنین، احتمال مرگ جنین، هیپوتانسیون (افت فشار خون) و كاهش جریان خون جفتی و رحمی را به دنبال خواهد داشت. عوارض درجه حرارت پایین آب شامل هیپوترمی (كاهش عمومی درجه حرارت بدن) جنین و شروع زودهنگام تنفس نوزادقبل از رسیدن به سطح آب است.
با توجه به اینكه در این روش از نوشیدنی و مایعات داخل وریدی استفاده نمی‌شود احتمال از دست رفتن مایعات بدن وجود دارد بنابراین هر یك ساعت یك لیوان آب یا آب میوه باید به مادر داده شود.
هنگام تولد، نوزاد باید به آرامی و بلافاصله به سطح آب آورده شود و در صورت قرار داشتن بند ناف شل دور گردن باید بند ناف آزاد شود و در غیر اینصورت مادر از آب خارج شود. همچنین در صورت بروز "دیستوشی شانه" (گیر كردن شانه جنین) ، مادر بایستی سریعا از آب خارج شود.
مرحله نهایی زایمان یعنی خروج جفت به دلایلی از جمله احتمال افزایش خطر خونریزی، افزایش خطر آمبولی (ایجاد لخته خون) آب برای مادر، عدم تشخیص دقیق میزان خونریزی و احتمال تاخیر جدا شدن جفت بهتر است در خارج از آب صورت گیرد.
در دوران بارداری جنین، داخل مایع آمنیوتیك است و زایمان در آب محیطی نظیر دوران بارداری برای نوزاد فراهم می‌كند. بنابراین تنفس نوزاد داخل آب مشابه دوران جنینی است و خطر ورود آب به داخل ریه‌ها وجود ندارد.
نوزاد هنگام تولد در آب چشم‌های باز دارد با آرامش دستها و پاهای خود را در آب تكان داده و به جلو حركت می‌كند با سادگی بیشتری بدن مادر را ترك می‌كند.
ممنوعیتها : الف – ممنوعیتهای لیبر (مرحله دردهای زایمان) در آب : 1- تب مادر بالاتر از 38 درجه سانتي گراد يا شك به عفونت مادر 2 – آمنيونيت 3 – ديسترس تنفسي تاييد شده 4 – هرشرايطي كه مانيتورينگ الكترونيكي جنين به صورت مستمر لازم باشد و جايي كه سمع FHR به تنهايي مناسب نباشد . 5 – خونريزي بيش از حد واژينال 6 – مايع آمنيوتيك به طور واضح به مكونيوم آغشته شده باشد ( مثلا مكونيوم غليظ) 7 – بيمار HIV مثبت ( بيمار مبتلا به ايدز مي تواند از دوش آب گرم استفاده كند) ب – ممنوعیتهای وضع حمل در آب: 1- پرزنتاسيون معیوب ( قرارگيري نامناسب) 2 – مكونيوم غليظ( كه احتياج به ساكشن دهان بینی پشت پرينه دارد) 3 – سن حاملگي كمتر از 36 هفته ( با توجه به رفرنس هاي موجود سن حاملگي كمتر از 37 هفته در نظر گرفته شود ) 4 – بيمار HIV مثبت ( اگرچه تاكنون شواهد و اطلاعاتي درمورد حضور ويروس در آب و مواجهه ويروس با جنين گزارش نشده است) 5- هرشرايط ديگربسته به صلاحديد پزشك.
