شرکت ملی نفت ايران
از آغاز فعالیت شرکت ملی نفت ایران که دربهمن ماه1327 با هدف اکتشاف، توسعه و بازاریابی و فروش نفت خام وگازطبیعی تشکیل شد بیش از55 سال می‌گذرد و امروز این شرکت با دراختیار داشتن ذخایر در جای نفت و گاز به ترتیب با 561 میلیاردبشکه و41تریلیون مترمکعب یکی ازچهار شرکت بزرگ نفتی دنیا است. این شرکت هم اکنون ازتوان تولید روزانه چهار میلیون بشکه نفت خام و متجاوز از 400 میلیون مترمکعب گاز طبیعی برخوردار است.
شرکت نفت کلیه عملیات بالادستی[1]رادرحوزه منابع هیدروکربوری اعم از نفت یا گاز به عهده دارد. بخش بالادستی شامل فعالیتهای اکتشاف، حفاری، استخراج و عملیات تفکیک نفت یا گاز از میعانات گازی[2] که اصطلاحاً عملیات سرچاهی نیزنامیده می‌شود، می‌باشد. درحال حاضر تولید نفت وگاز در خشکی و نیز در دریا انجام می‌شود. تولید بخش خشکی در استانهای خوزستان، فارس، کهکیلویه و بویراحمد، ایلام، کرمانشاه، قم، خراسان رضوی، هرمزگان و بوشهر صورت گرفته و تولید بخش دریا فعلاً به خلیج فارس محدود می‌باشد. منتها به‌دلیل شروع عملیات حفاری در دریای خزر درآینده نزدیک در شمال کشور نیز نفت و گاز تولید خواهد شد. آنچه که دانستنش برای ما به‌عنوان کارکنان شرکت ملی گازضرورت دارد آنست که عملیات اکتشاف و استخراج گاز د راختیار شرکت ملی نفت می‌باشد و لذا شروع فعالیتهای شرکت گاز پس از دریافت گاز در فنس پالایشگاههای گازمی‌باشد. شرکتهای تابعه شرکت ملی نفت و نمودار سازمانی این شرکت درذيل آمده است. برخی از این شرکتهای تابعه مختصراً معرفی مي شوند.
شرکت ملی مناطق نفت خیزجنوب
ایران یکی ازقدیمی ترین کشورهای استخراج کننده نفت می‌باشد. عملیات کاوش برای اکتشاف نفت در ایران، درسال 1901 میلادی برابربا 1280 شمسی ابتدا درغرب کشور آغاز گردید و سپس در نواحی جنوب کشور ادامه یافت. به دنبال چند سال تلاش مداوم گروه انگلیسی، نهایتاً درسال 1908 میلادی برابر با 1287 شمسی اولین چاه درعمق 338متری سطح زمین درسازند آسماری درمسجدسلیمان به نفت رسید و بهره برداری ازآن از سال 1290 با تولید 500 بشکه درروزآغازگردید. پس ازآن عملیات کاوش برای کشف مخازن دیگر ادامه یافت و در پی آن حوزه های نفتی هفتگل در سال1306، آغاجاری (1315)، گچساران و پازنان (13416)، نفت سفید (1317) کشف گردید و به دنبال آن مخازن مهم دیگری نظیر میادین نفتی لالی (1327)، اهواز (1337)، بینک (1338)، بی بی حکیمه (1340)، مارون وکرنج (1342)، پارسی و رگ سفید (1343) نیزکشف و مورد بهره برداری قرارگرفت. مجموعه میادین نفتی مشروحه فوق با کلیه تأسیسات، تجهیزات وکارخانجات مربوط به تولید، خطوط لوله و امکانات انتقال به پالایشگاههای داخلی و پایانه های صدور نفت به خارج ازکشور، شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب راتشکیل می‌دهد. تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی بهره برداری از تأسیسات مذکور زیر نظر کنسرسیوم وعمدتاً توسط شرکتهای خارجی انجام می‌گردید ولی باپیروزی انقلاب و خلع ید از پیمانکاران خارجی کلیه عملیات اکتشاف، حفاری و بهره برداری به کارکنان ایرانی منتقل گردید و نیز کلیه مراکز راهبردی فعالیتهای پشتیبانی از آبادان به اهواز انتقال یافت و درگذر این تغییر، تولیدبیش از85 درصد از نفت و صد در صد گاز و میعانات گازی، خوراک رسانی به پالایشگاه‌ها و شرکت ملی گاز ونیز تأمین خوراک هیدروکربوری مجتمع های پتروشیمی به عهده مدیریت مناطق نفتخیزجنوب گذارده شد. اهمیت این صنعت به عنوان اصلی ترین منبع درآمد ارزی و پشتوانه کلیه برنامه های نظام از یک طرف وپیچیدگی علم و تکنولوژی مخازن وتأسیسات آن و صعوبت کار موجود ایجاب می‌کرد که این تشکیلات در مسیری کاملاً درست، روان و با پشتوانه غنی تخصصی و تدارکاتی هدایت و راهبری شود. نگاه گذرا به افزایش واحدهای بهره‌برداری، کارخانه های گاز وگاز مایع، کارخانه های نمک‌زدائی، پالایشگاههای گاز مایع و به ویژه واحدهای جمع‌آوری، تقویت فشار و تزریق گاز به عنوان پروژه های تازه و بدون سابقه قبلی ودر رأس آنها میادین نفتی و چاههای تولیدی خاصه مقیاس نسبت چاههای درمدار تولید به کل چاهها در دو مقطع این حقیقت را نشان می‌دهد که مناطق نفتخیز جنوب نه تنها قادر به اجرای برنامه های فنی می‌باشد، بلکه در امر تصحیح و توسعه آن با نگرش ارزشی و متناسب با افزایش نیازهای نظام در مقطع بعد از انقلاب در این زمینه بسیار موفق بوده است. ذکر این نکته بسیار ضروری است که راهبری فنی/عملیاتی یک چاه در میدان نفتی که در نیمه دوم عمر خود قرار دارد به مراتب پیچیده تر از چاهی است که در نیمه اول عمر مخزن در مدار تولید باشد و این امر که برای اکثر چاههای فعلی مصداق پیدا می‌کند حاکی از تجهیز نیروهای متخصص این سازمان به دانش فنی وابزار کارآمد تجربه است و همچنین افزایش نسبت چاههای تولیدی به کل چاهها در دو مقطع و مطروحه نیز مؤید همین موضوع است.
وضعیت موجود
با توجه به سیاستها و برنامه های وزارت نفت مبنی بر ایجاد تغییر و تحول در نحوه اداره فعالیتهای مبتنی بر سیاست شکل‌گیری بنگاههای اقتصادی، به منظور رویکرد به سیاستهای تفویض اختیار و ایجاد نظام مالی با الگوی مرکز سود و رقابتی نمودن فعالیتها و در نتیجه افزایش کارایی و اثر بخشی سازمانی شرکت ملی مناطق نفتخیز متشکل از نه سازمان ستادی، نه مدیریت و پنج شرکت فرعی به شرح ذیل مورد تأئید قرار گرفت :
- شرکت بهره برداری نفت وگاز کارون با مرکزیت اهواز
- شرکت بهره برداری نفت وگاز مارون با مرکزیت رامهرمز
- شرکت بهره برداری نفت و گاز آغاجاری با مرکزیت آغاجاری
- شرکت بهره برداری نفت و گاز گچساران با مرکزیت گچساران
- شرکت بهره برداری نفت و گاز مسجد سلیمان با مرکزیت مسجد سلیمان
حوزه وظایف وارتباط شرکتهای فرعی با شرکت اصلی
با توجه به سیاستهای کلی وزارت نفت درمورد اصلاح ساختار و فراهم نمودن زمینه های مناسب جهت ایجاد بنگاههای اقتصادی و تعیین قیمت تمام شده هر یک از بخشهای اکتشاف، تولید، تصفیه و توزیع وظایف شرکتهای فرعی به شرح زیرمی‌باشد :
· تهیه و تدوین و اجرای برنامه های تولید نفت خام و میعانات گازی بر اساس سیاستهای تعیین شده توسط مجمع عمومی (هیئت مدیره شرکت ملی نفت ایران)
· تدوین دستورالعملهای فنی وتخصصی
· مطالعه میادین و صیانت از مخازن
· نظارت بر اجرای برنامه های بهره برداری نفت، گاز و گاز مایع
· تأمین و تخصیص منابع مالی بر مبنای بودجه مصوب مجمع عمومی
· برنامه‌ریزی به منظور ارتقاء سطح فناوری و پرورش نیروی انسانی
· نظارت بر عملکرد و اجرای دستورالعملهای فنی، مالی و اداری توسط شرکتهای بهره بردار
· ارائه خدمات فنی تخصصی به شرکتهای فرعی
اصول و وظایف شرکتهای بهره برداری نفت وگاز منطقه ای
· تولید صیانت شده ازمخازن براساس برنامه های تولید نفت، گاز و گاز مایع در راستای برنامه های مصوب شرکت ملی مناطق جنوب در محدوده جغرافیایی
· تدارکات تجهیزات، قطعات و لوازم مورد نیاز بر اساس میزان تولید نفت و گاز
· ایمن سازی و انجام عملیات بهره برداری به گونه ای که به محیط زیست آسیب نرساند
· تأمین خدمات مورد نیاز عملیات بهره برداری از طریق پیمانکار
· تهیه گزارشات عملکرد و ارائه آن به شرکت اصلی
شرکت نفت مناطق مرکزی ایران
این شرکت یکی از پنج شرکت اصلی تولیدی در ساختار جدید شرکت ملی نفت ایران است که در سال 1377 تأسیس شد و مسئولیت تولید عمده گاز و نفت از میادین خشکی کشور به غیر از میادین تحت مسئولیت شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب و صیانت از میادین گاز و نفت شناخته شده را به عهده دارد. میادین تحت مسئولیت این شرکت عبارتند ازبیست و چهار میدان نفتی و سی و پنج میدان گازی
شرکت نفت فلات قاره ایران
شرکت نفت فلات قاره ایران، اوائل شهریور ماه برای برآوردن اهداف مطالعاتی و عملیاتی جهت توسعه، استخراج و بهره برداری از نفت خام و گازطبیعی در خلیج فارس تأسیس گردید. خلیج فارس که 240 هزار کیلومتر مربع مساحت دارد جزء دریاهای کم عمق بوده و در اکثر نقاط عمق آن بین 30 تا 60 متر است. طول آن از دهانه کارون تا ساحل دریای عمان حدود 800 کیلومتر و عرض آن در تنگه هرمز 53 کیلومتر است. حوزه عملیاتی شرکت نفت فلات قاره ایران شامل 1800 کیلومتر طول در خلیج فارس و دریای عمان و به عرض متغیر از 27 تا 120 کیلومتر است.
شرکت نفت فلات قاره ایران از ادغام پنج شرکت منحله زیرتشکیل شده است:
شرکت نفت ایران وایتالیا (سیریپ)- فعالیت در میدانهای نفتی هندیجان، بهرگانسرونوروز.
شرکت نفت ایران وپان آمریکن (ایپاک)- فعالیت درمیدانهای فروزان، سروش، ابوذر و درود.
شرکت نفت لاوان (لاپکو)- فعالیت در میدانهای سلمان و بلال.
شرکت نفت بین المللی دریایی ایران (ایمینوکو)- فعالیت درمیدانهای رسالت و رشادت.
شرکت نفت سوفیران- فعالیت در میدانهای نفتی جزیره سیری.
حوزه های عملیاتی شرکت نفت فلات قاره بر حسب منطقه جغرافیایی به چهار ناحیه تقسیم می‌شود:
ناحیه بهرگان- این ناحیه شامل میدانهای نفتی هندیجان، بهرگانسرونوروز می‌باشد.
ناحیه خارک- این ناحیه شامل میدانهای نفتی فروزان، ابوذر، سروش، درود و اسفندیار می‌باشد.
ناحیه سیری- میدانهای نفتی سیری آ، سیری ئی، سیری سی و سیری دی ونصرت در این ناحیه واقع شده است.
ناحیه لاوان- در این ناحیه میدانهای رسالت، رشادت، سلمان، بلال، میدان گازی دالان/کنگان و میدان توسعه نیافته آلفا واقع شده است.
شرکت ملی حفاری ایران
صنعت حفاری در ایران با حفر اولین حلقه چاه نفت در منطقه مسجد سلیمان آغاز گردید و اکنون که حدود یک قرن از عمر آن می‌گذرد، دوران پرفراز و نشیبی را طی نموده و بسیاری ازتحولات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشور ما در سایه آن رقم خورده است. حضوربیش از 46 شرکت خارجی و انحصار مهندسی تولید و اطلاعات مخازن نفت و گاز در دست آنان و عدم دخالت نیروهای ایرانی، صنعت نفت را در هاله ای از وابستگی کامل فرو برد. این وضعیت تا وقوع انقلاب اسلامی همچنان ادامه داشت و پس از آن بود که شرکت ملی حفاری ایران به عنوان مولود انقلاب اسلامی در اول دیماه 1358 شمسی به فرمان امام خمینی تأسیس گردید. این شرکت فعالیت خود را با 6 دستگاه حفاری آغاز کرد و انجام عملیات حفاری به منظور اکتشاف، تولید و بهره برداری از مخازن نفت، گاز و آب و نیز ترمیم و تعمیر آنها و ایجاد چاههای تزریقی و انجام کلیه خدمات فنی و مهندسی با بهره گیری از بیش از 6000 نفر نیروی انسانی متخصص عملیات حفاری نفت و گاز را در بیش از10 استان کشورانجام می‌دهد. ساختار سازمانی این شرکت با توجه به اساسنامه مربوطه و تغییرات و تحولات اساسی که در تنظیم و تطبیق آن با ماهیت و ساز وکارهای صنعت نفت کشور صورت گرفته مبتنی بر 11 مدیریت و 9 واحد ستادی طرح ریزی گردید که برنامه ریزی و هدایت و سیاست گذاری بخشهای عملیاتی، فنی و مهندسی، خدماتی، مالی و اداری شرکت را راهبری می‌نمایند. ناوگان عملیاتی این شرکت با در اختیار داشتن 43 دستگاه حفاری سبک، سنگین و فوق سنگین در خشکی و 4 دستگاه حفاری در دریا و با بهره گیری از کارشناسان مجرب بهترین خدمات را ارائه می‌دهد. این نوع خدمات که از شروع حفاری تا بهره برداری از چاه ادامه می‌یابد شامل : خدمات نمونه گیری، سیمانکاری انواع جداره ها، اسید کاری، لوله گذاری چاه، نصب آویزه، چاه پیمایی و تکمیل چاه، آزمایش و تعیین بهره دهی چاه، حفاری با هوا، تزریق ازت، تعمیر چاه با لوله مغزی سیار و حفاری افقی و جهت دارمی‌باشد.
شرکت مهندسی وتوسعه نفت
شرکت مهندسی و توسعه نفت (متن) درسال 1373 به منظور مدیریت و نظارت بر روند اجرای پروژه های عظیم نفت و گاز در شرکت ملی نفت تأسیس گردید. حدود 500 نفر از پرسنل فنی و مدیریتی کارآمد در این شرکت مشعول به کار هستند. شرکت متن در راستای اجرای پروژه های متعدد خشکی و دریائی با شرکتهای پیمانکاری/مهندسی گوناگون در داخل و خارج کشور همکاری داشته و زمینه لازم جهت انتقال فناوری و تکنولوژی مربوط به صنایع نفت و گاز وابسته به پروژه های فوق را به داخل کشور فراهم نموده است.
شرکت پایانه های نفتی ایران
نخستین پایانه نفتی در بندر ماهشهر تأسیس و در سال 1337 شرکتهای عامل نفت ایران به منظور ایجاد امکان پهلوگیری نفتکش های غول پیکر با ظرفیت زیاد، بندر خارک را به جای بندر ماهشهر مد نظر قرار دادند. در همان سال اولین بخش تأسیسات اسکله شرقی جزیره خارک به شکل L و بخش ديگر آن در سال 1347 به صورت T ساخته شده و مورد بهره برداری قرار گرفت. در سال‌های پس از آن ساخت اسکله آذرپاد در جزیره خارک به منظور پهلوگیری نفتکشهایی با ظرفیت 250 هزار تن به بالا در دستور کار قرار گرفت. اسکله غربی جزیره خارک دارای 9 پهلوگاه عملیاتی با امکان پهلودهی بزرگترین کشتی های نفتکش دنیا تا ظرفیت 564 هزار تن بوده و از تأسیسات اندازه گیری حجم نفت مطابق با استانداردهای روز دنیا، با استفاده از سیستم‌های تمام خودکار رایانه ای استفاده می‌نماید. پایانه خارک تا سال 1378توسط مناطق نفتخیز جنوب اداره می‌گردید و در سال 1379 شرکت پایانه های صادرات مواد نفتی به منظور سازماندهی کلیه پایانه های نفتی کشور و ارتقاء آنها به سطح استانداردهای بین المللی تشکیل گردید. دریافت، ذخیره سازی و صدور بیش از %90 نفت خام کشور با ظرفیت 16 میلیون بشکه که در حال افزایش تا 20 میلیون بشکه می‌باشد از عمده فعالیتهای این شرکت می‌باشد. هم اکنون شرکت پایانه های صادرات مواد نفتی، فعالیت خود را از طریق پایانه های خارک، عسلویه، نکا و ماهشهر انجام می‌دهد.
سازمان بهینه سازی مصرف سوخت کشور
این سازمان در سال 1379 در وزارت نفت تشکیل و مسئولیت اصلی آن تلاش برای بهینه سازی مصرف سوخت کشور با اولویت کمک در بهینه سازی مصرف سوخت خودروهای تولیدی جدید و خودروهای موجود ، بهینه سازی مصرف سوخت در بخاری ها و مشعل ها است. همچنین توسعه استفاده از گاز فشرده طبیعی در دستور کار این سازمان است.
