تاریخچه­ ی باستان­شناسی در ایران

[باستان شناس]

در سال 1309 «محمدعلی فروغی ـ ذکاءالملک» با هم‌فکری تنی چند از صاحب‌نظران متن قانونی را تدارک دید که به «قانون عتیقات» مشهور است و هنوز هم به قوت خود باقی است و اساس قوانین مربوط به میراث فرهنگی ایران بشمار می‌رود.

این قانون در همان سال پس از تصویب مجلس شورای ملی (وقت) به مرحله­ی اجرا درآمد و دو سال بعد، آیین‌نامه­ی اجرایی آن تهیه و به تصویب هیات دولت رسید و جان تازه‌ای به کالبد «شعبه عتیقات» دمید که پس از تجدید سازمان در سال 1308 به نام «دایره تحقیقات» زیر پوشش اداره­ی کل معارف انجام وظیفه می‌کرد.

روند کار و لزوم گسترش سازمانی این تشکیلات موجب شد تا چندی بعد به اداره‌ای مستقل تبدیل شود و با عنوان «اداره کل عتیقات» زیر نظر و سرپرستی «گدار» به امور محوله بپردازد.

از سال 1309 یعنی یک سال پس از ورود «گدار» به ایران تا تاسیس موزه­ی ایران باستان در سال 1316 «اداره کل عتیقات» که از ادغام «موزه ملی» و «دایره عتیقات» شکل گرفته بود، زیر نظر مستقیم «گدار» اداره می‌شد.

چند سالی هم شادروان «دکتر علی فرهمندی ـ علیم‌الملک ـ» ریاست آن را به عهده داشت و مرحوم «محمد تقی مصطفوی» به عنوان عضو آن اداره کل و «سلیمان سپهبدی» و «حیدرقلی شاملو» در پست بازرسان عتیقات انجام وظیفه می‌کردند.

محل این اداره­ی کل در همان ساختمان عمارت مسعودیه بود. دقیقا معلوم نیست که در چه زمانی «اداره کل عتیقات» نخست به «اداره باستان­شناسی» و سپس به «اداره کل باستان­شناسی» تغییر نام داده است، ولی شواهد حاکی از آن است که این تغییر نام که منجر به متحول شدن اداره­ی کل عتیقات نیز گردید، در فاصله­ی سال­های 1314 تا 1316 صورت گرفته است.

«گدار» در خرداد ماه 1332 از سوی دولت متبوع خود بازنشسته شد ولی به نظر می‌رسد که تا سال 1339 یعنی هفت سال دیگر در ایران بود و در این سال برای همیشه ایران را ترک گفت.

پس از وی مرحوم «محمدتقی مصطفوی» که سابقه­ی طولانی در تشکیلات باستان­شناسی ایران داشت و به همراه هیات­های خارجی کار کرده بود به جانشینی وی منصوب شد و تا سال 1337 که بازنشسته گردید در رأس تشکیلات باستان­شناسی قرار داشت.

در این دوره، همراه با فعالیت هیات­های باستان­شناسان خارجی،

تعدادی برنامه­ی صحرایی باستان­شناسی را باستان­شناسان ایرانی به شرح زیر به مرحله­ی اجرا درآوردند :

1ـ کاوش تپه «اسماعیل‌آباد» و «تپه موشلان» بین کرج و هشتگرد در سال­های 1337 و 1338 به سرپرستی مهندس «علی حاکمی».

2ـ ادامه­ی کاوش­های «پاسارگاد و تخت جمشید» به سرپرستی «علی سامی» که تا سال 1338 دنبال شد.

3ـ کاوش و پی‌گردی «گنبد سلطانیه» در سال 1335 توسط «صادق صمیمی» و «محمود علمی».

4ـ کاوش در «گرمابک» و «تماجان» و «اُمام» حوزه املش گیلان در سال 1335 به سرپرستی «حبیب‌الله صمدی» و «محمود راد».

5ـ کاوش «تپه میل» ورامین در سال 1334 به سرپرستی «مهندس علی حاکمی».

6ـ کاوش­های حوزه­ی شهرستان «فسا»ی فارس درسال­های 1337 و 1338 به سرپرستی «فریدون توللی».

7ـ گمانه‌زنی در «بیستون» کرمانشاه (محل کشف مجسمه­ی مشهور به هرکول) در سال 1337 به سرپرستی «مهندس علی حاکمی».

ادامه دارد....