اقدامات اثر گذار و راه كاهرهاي نوين در مديريت جامع آبخيزداري

[omega]

جدول(3): زمان،‌ دبي عبوري و حجم سيلاب گيري در پروژه پخش سيلاب
رديف تاريخ وقوع سيل فراواني حداكثر دبي m3/sec حجم آب ورودي m3 برآورد آب تغذيه شده m3
1 1376 4 31 1929600 1157760
2 1377 13 25 6031800 3619080
3 1378 14 31 7725600 4635360
4 1379 3 24 2259000 1355400
5 1380 4 30 1053000 631800
6 1381 13 31 4664682 2798809
7 1382 6 42 2010873 1059255
8 1383 6 31 1224412 734647
جمع 63 --- 26898967 15992111
بررسي‌ داده‌هاي جدول(3) نشان مي‌دهد كه مقادير استحصالي، ارقام قابل ملاحظه‌اي بوده كه الويت‌ دوم اجراي پروژه را كه همانا تغذيه مصنوعي آبخوان بوده، پوشش مي‌دهد. و تاثير مطلوبي در افزايش سطح آب زيرزميني (5/0 متر) و بهبود كيفيت آب چاه هاي روستاهاي مجاور (بيله‌سوار، علي‌نظر، حسن‌كندي ) داشته است. بررسي رسوبات وارده به شبكه‌هاي پخش سيلاب نشان مي‌دهد كه سالانه به هنگام وقوع سيل مقادير متنابهي خاك حاصلخيز بر اثر فرسايش به همراه فضولات دامي كه در فصل چرا در ارتفاعات باقي مانده، از حوزه آبخيز بالادست سرازير مي‌گردد كه در حاصلخيزي خاك عرصه پخش كه تقريباً عاري از هوموس مي‌باشد تاثير بسزائي داشته‌ است.
تأثير پخش سيلاب بر خصوصيات خاك
تغييرات خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك بستگي به كيفيت سيلاب و تعداد دفعات سيل گيري دارد. بنابراين كيفيت سيلاب، موفقيت و يا عدم موفقيت طرحهاي پخش سيلاب را تحت تاثير قرار ميدهد. در بررسي‌هاي انجام شده توسط سكوتي(1381) مشخص گرديد كه در اثر پخش سيلاب در عرصه آبخوان پلدشت، مقادیر هدايت الكتريكي، رس، كربن آلي، ازت، سديم، ‌كلسيم، منيزيم، ‌گچ و آهك در طول چهار سال به ترتيب 26/1 ، 44/0 ، 29/1 ، 34/0 ، 63/0 ،‌ 62/0 ، 38/1 ، 149 و 43/0 نسبت به سال اول افزايش و مقادير PH ، شن و نفوذپذيري خاك به ترتيب 01/0 ، 07/0 و 4/0 نسبت به سال اول كاهش يافته است. وزن مخصوص ظاهري خاك نيز تغييرات معني داري در خود نداشت. اما در عمق 20-0 سانتي متري مقدار سيلت درسال چهارم 2/0 برابر نسبت به سال اول در همين عمق افزايش يافته بود. جدول(4) تغييرات شاخص‌هاي اندازه‌گيري شده را در طي سه سال مطالعه نشان مي‌دهد. بررسي اين نتايج و تحقيقات برخی محققين و كوثر(1997) نشان مي‌دهد كه ميزان نفوذپذيري در اثر پخش سیلاب كاهش يافته، و لكن به علت تدريجي بودن اين اثر و افزايش حاصل خيزي خاك در اثر ته‌نشيني مواد معلق در اراضي فرسايش يافته و شنزار مي‌توان تاثير آن را در راستاي اهداف اولية طرح توجيه نمود.
جدول(4): تغييرات شاخص‌هاي اندازه‌گيري شده در پروژه پخش سيلاب
سال شوري(ds/m) PH درصداشباع مواد خنثي (%) كربن آلي (%) شن (%) سيلت (%) رس (%) نفوذ (mm/hr)
اول 87/0 05/8 9/21 11 12/0 5/74 2/15 1/10 4/53
دوم 84/0 67/7 2/23 12 23/0 7/75 16 1/10 9/48
سوم 01/1 99/7 9/23 7/10 24/0 9/71 7/13 8/12 4/39
اثرات اقتصادي و اجتماعي پخش سيلاب
بایستی یادآور شد که يكي از عوامل اصلي ايجاد فرسايش خاك و تخريب منابع طبيعي منطقه پخش سیلاب، اقتصاد معيشتي روستايي متكي بر دامداري سنتي و چراي آزاد و وابسته به مراتع مي‌باشد، كه اين نياز به تعليف دام، موجب استفادة بي رويه از مراتع و فقر پوشش گياهي و تشديد تخريب مراتع و منابع طبيعي شده است . منابع طبيعي منطقه در اثر استفاده غيراصولي و عدم انجام عمليات بيولوژيكي و احياء و اصلاح، به شدت تخريب و باعث ايجاد فرسايش خاك شده است. و لکن در مدت 10 سال با انجام عملیات آبخوانداری، نظير پخش سيلاب، قرق و احياء پوشش گياهي، كاشت درختان مثمر و غيرمثمر، احداث بندهاي خاكي، پرورش ماهي در بندهاي خاكي و پرورش زنبورعسل رشد و توسعه اقتصادي منطقه فراهم شده است. در بررسی های انجام گرفته توسط صابري(1382) ميزان تاثيرگذاري طرح بر اشتغال و اثرات اقتصادي عمليات آبخوان داري در يك دورة زماني 10ساله مثبت ارزيابي، و نرخ بازده داخلي با استفاده از روش(NPV) حدود 11درصد و نسبت (فايده به هزينه) 1/24 درصد برآورد شده است. هم چنين در طي 10 سال، ميزان اثرات طرح بر فرصت هاي شغلي در سطح 3000 هكتار (قابل توسعه) حدود 450 نفر و در سطح فعلي 1000 هكتار تحت شرايط مساعد منطقه‌اي 150 نفر با ميزان تأثير بر اشتغال 15درصد پيش‌بيني گردیده است.
اثرات زيست محيطي
در طراحي و اجراي پروژه‌هاي آبخوان داري، يكي از اهداف مهم، توجه به محيط زيست و حفظ چشم‌اندازهاي طبيعي و توسعه آنها مي‌باشد. اين مهم، با بهبود پوشش گياهي در عرصه آبخوان، ايجاد بندهاي كوتاه خاكي(توركنست)، كاشت انواع درختان و درختچه‌ها، افزايش حاصل خيزي خاك و جلوگيري از فرسايش بادي، حفاظت و قرق منطقه، بوقوع پيوسته و با ايجاد يك ميكروكليماي جديد، اكوسيستم منطقه متحول و دگرگون شده است. با تبديل عرصه پخش سيلاب به يك منطقه مشجر و پرآب و علف، انواع گونه‌هاي جانوري مانند غاز پيشاني سفيد، پليكان سفيد، درنا، انواع اردك ها، خرگوش به عرصه روي آورده‌اند جعفري(1382). به طوري كه پس از گذشت 10 سال از اجراي پروژه، عرصة آبخوان به عنوان پناهگاه حيات وحش و ذخيره‌گاه تنوع بيولوژيكي مطرح گرديده است. مضافاً مجاورت عرصه پخش با منطقه حفاظت شدة مراكان، زمينه را براي زيست گونه‌هاي جانوري و افزايش تراكم آنها مساعد ساخته و شرايط لازم براي تفرج و گردشگري مهيا شده است مددي(1379). ماهی دار شدن بند های خاکی و آبگیرها نیز بدون اینکه نیازی به تغذیه دستی داشته باشند خود باعث اشتغال زایی و ایجاد درآمد برای تعداد محدودی از ساکنین منطقه گشته و بر جذابیت محیط طبیعی افزوده است .