شيوه نامه مقاله نويسي

[باستان شناس]

مقدمه:

در دنياي رسانه و ارتباطات و در عصر تغيير ذائقه­ي اهل دانش به سمت مطالب کوتاه، علمي و موشکافانه، نگارش مقاله، راهي است براي رشد علمي نويسنده و جامعه که به بازتاب سئوالات علمي و نقد و بررسي معضلات جامعه مي­پردازد.
نويسنده­ي آگاه با انتخاب موضوعات روز و معضلات علمي، توجه مخاطب را به مسأله­اي خاص جلب کرده و به روشنفکري مي­پردازد.
مسلماً پرداختن به اينگونه موضوعات در قالب مقاله، احتياج به مهارتي خاصي در زمينه مقاله نويسي داشته و توانايي نويسنده را در اين عرصه طلب مي­کند.
شيوه نامه حاضر راهي است براي آموزش روش مقاله­نويسي که به سبک، زبان و فنون مقاله نويسي توجه کرده و آگاهي از آن براي نويسنده­ي مقاله اجتناب ناپذير است.

الف) انواع مقاله

نوشتن مقاله از لحاظ نثر نوشتاري داراي حد و مرزي کامل نيست و مسلماً تعريف آن در گرو شناخت انواع مقاله است؛ چرا که هر نوع از مقاله تعريفي جداگانه مي­طلبد. بنابراين شيوه­ي بيان و انتخاب کلمه­ها و اصطلاح­ها و شيوه ترکيب جمله­ها در مقاله­هاي مختلف، فرق مي­کند. چنان که نثر مقاله­هاي ادبي، تحقيقي، روزنامه­اي و علمي - پژوهشي يکسان نيست.

انواع مقاله­ها و شيوه­ي نگارش هر يک از آنها در زير به اختصار توضيح داده مي­شود.

1. مقاله­ي ادبي و توصيفي

در اين نوع نوشته­ها، نويسنده به شرح و توصيف صحنه­ها پرداخته و با استفاده از صنايع ادبي و خيال­پردازي و با توسل به آرايه­هاي ادبي صحنه را آنچنان توصيف کرده و به تصوير مي­­کشد که خواننده يا شنونده مي­تواند آن صحنه­ها را به روشني در ذهن خود ترسيم کند.موضوع نوشته­هاي ادبي و توصيفي، ممکن است منظره­اي از طبيعت، صحنه­ي يک عمليات يا تشريح روحيات، افکار و تخيلات يک شخص باشد.

2. مقاله­ي طنز

در نوشته­ي طنز، هدف اصلي انتقاد است، ولي اين انتقاد آميخته به شوخي و ريشخند است و لحن گفتار، صورت فکاهي و خوشايندي دارد و گاهي مسائل به صورت عکس بيان مي­شود. مثلاً رذايل اخلاقي، ستايش شده و فضائل اخلاقي مذموم قلمداد مي­شود.
طنز نويس از نارسايي­ها و ناروايي­هاي جامعه رنج مي­برد و به جاي آنکه رنج خود را به زبان شکوه يا پند و اندرز ظاهر سازد، در قالب مزاح و تمسخر مي­ريزد. بنابراين طنز، گيراترين و کوبنده ترين اثر انتقادي است و خصيصه وارونه نمايي و بزرگ نمايي از ارکان طنز است. از قدما، در آثار عبيد زاکاني و از متأخران در قطعات علامه دهخدا و آثار کيومرث صابري معروف به «گل آقا» نمونه­هاي دل انگيزي از نظم و نثر طنز را مي­توان خواند.
3. علمي – استدلالي


در اين گونه آثار، اساس کار بر پايه­ي منطق و برهان استوار است، نه تخيّل و عاطفه. در مقالات علمي، نويسنده با توجه به براهين علمي و پژوهش عميق در منابع دست اول و اصلي به نظريه­اي دست مي­يابد و در کل مقاله در پي اثبات آن است.

به طور کلي مقاله علمي – استدلالي داراي مؤلفه­هاي ذيل است:

1) نويسنده بر موضوع مقاله احاطه­ي کامل دارد.

₂₎ اساس کار بر دقت در پژوهش و تفحص در نظريات مهم مربوط به موضوع استوار است.

3) در نقل گزارش و گزارش دهي از منبع اصلي، امانت رعايت مي­شود.

4) مطالب به قلم نويسنده­ي مقاله تدوين مي­شود و تنها در حد ارجاعات مهم و کوتاه به نقل قول مستقيم پرداخته مي­شود.

5) سراسر استدلال و تحليل است.

6) تعاريف و اصطلاحات مخصوص دارد که در قالب کليد واژه در ابتداي مقاله قرار مي­گيرد.

7) داراي چکيده، کليد واژه، مقدمه و نتيجه است.

8) از منابع ادبي بسيار کم و به ندرت استفاده مي­شود.₉₎ منابع مورد استفاده دست اول و اصلي هستند. مسلماً منابع دست اول در هر علمي با منابع اصلي علوم ديگر متفاوت است.

اگر مقاله علمي حجمي گسترده پيدا کند با پايان نامه يا رساله علمي همطراز مي­شود.

به عنوان نمونه مقاله­ي «تطور مديحه سرايي در ادبيات فارسي» از مرحوم دکتر شهيدي و برخي مقالاتي که در نشريات علمي – ترويجي، علمي – تخصصي يا علمي – پژوهشي به چاپ مي­رسد.