نجوايي ناشناخته از كهكشاني نزديك

[LaDy Ds DeMoNa]

اخترشناسان نجوم راديويي رد امواج راديويي تازه اي را از كهكشان m82 گرفته اند كه عليرغم تمامي تلاشها، منبع آن هنوز ناشناخته است. شايد اين امواج مربوط به نوعي از اختروشهاي كوچك در اين كهكشان همسايه باشد.

اتفاق بيسابقه اي در كيهان و نزديك به كهكشان راه شيري رخ داده است. يك شيء ناشناخته در كهكشان m82 كه در همسايگي كهكشان ما قرار دارد، شروع به ارسال امواج راديواي كرده است كه به هيچكدام از امواجي كه پيش از اين از كيهان دريافت شده اند، شبيه نيست.

به گزارش نيوساينتيست، تام ماكسلو از مركز اخترفيزيك جودرل بنك كه يكي از كاشفان اين پديده است، ميگويد: «ما هنوز چيزي در مورد اين امواج و منشاء آنها نميدانيم». او و همكارانش اولين بار حدود يكسال پيش و در حين ديده باني انفجار ستارهاي در كهكشان m82 با استفاده از شبكه راديوتلسكوپهاي مرلين در انگلستان با اين امواج برخورد كردند.

يك لكه نوراني حاصل از گسيل اين امواج راديويي تنها چندروز توسط دستگاهها شناسايي و بسيارسريع - از ديدگاه نجومي - ناپديد شد. از آن زمان به بعد اين امواج ظهور بسيار محدودي داشته اند و باعث سردرگمي متخصصين اخترفيزيك شده اند.

امكان ندارد اين امواج از ابرنواخترها ارسال شده باشند: امواج ارسالشده از ابرنواخترها طي چند هفته مرتب روشن و روشنتر ميشوند و سپس در حالي براي ماهها ناپديد ميشوند كه طيف تشعشع آنها دائم در حال تغيير است. اين در حالي است كه روشنايي منبع راديويي جديد طي يكسال گذشته تغييرات بسيار اندكي داشته و طيف آن نيز ثابت مانده است.

سريعتر از نور؟

هنوز هم به نظر ميرسد كه اين امواج با سرعت سرسام آوري در حركت باشند، سرعت حركت آنها چيزي حدود چهاربرابر سرعت نور تخمينزده شده است. آيا چنين چيزي امكان دارد؟ پيش از اينهم در مورد سياهچاله ها چنين فرضي وجود داشت، ذرات اين سياهچاله ها با زاويهاي بسته و سرعتي نزديك به سرعت نور در حركت بودند و قانون نسبيت باعث ميشد خطاي باصره ايجاد شود.

آيا باز هم اين امواج ميتوانند از طرف يك سياهچاله ارسال شده باشند؟ اين امواج از مركز كهكشان m82 ارسال نميشوند و همين اين فرض را كه جرم ناشناخته، سياهچاله عظيم مركزي اين كهكشان باشد- همانطور كه در كهكشانهاي ديگر انتظار داريم- رد ميكند. اما شايد اين جرم بتواند يك «ريزاختروش» باشد.

اختروش چيست؟

اختروش در لغت به معني شبه ستاره است. اخترشناسان در آغاز قرن بيستم، اجرام بسيار پرنوري را در آسمان كشف كردند كه در ظاهر شبيه به ستارگان كهكشان خودمان، راهشيري بودند؛ اما وقتي توانستند طيف آنها را به دست آورند، متوجه شدند اين اجرام با سرعت بسيار بسيار زيادي از ما دور ميشوند و درنتيجه، فاصله آنها از مرتبه چند ميليارد سال نوري است.

امروز، ميدانيم كه اختروشها درواقع هسته هاي فعال كهكشانهاي دوردست هستند كه يك ابرسياهچاله در مركز آنها واقع است. گرانش عظيم اين ابرسياهچاله كه حداقل چند ميليون برابر خورشيدي سنگيني دارد، تودهاي عظيم از مواد ميان ستارهاي را در اطراف خود به گردش درمي آورد؛ به طوريكه دماي آنها به ميليونها درجه ميرسد و موجب ميشود كه پرتوهايي بسيار پرانرژي از خود منتشر كنند. بخشي از اين پرتوها نيز به صورت دو جت از قطبين قرصي كه مواد در آن گردش ميكنند، به بيرون فوران ميكند. اگر در امتداد يا نزديك به امتداد اين جت قرار داشته باشيد، درخشندگي آن به قدري زياد است كه تمام كهكشان و اجرام درون آن را محو ميكند و حتي از فاصله چند ميليارد سال نوري، شبيه به ستارگان كهكشان به نظر ميرسد.

اما «ريزاختروش»ها زماني به وجود ميآيند كه ستاره بسيار عظيمي از هم بپاشد و از انفجار آن سياهچالهاي 10 تا 20 مرتبه بزرگتر از خورشيد به جا بماند و پس از آن شروع به بلعيدن غبار و گاز از اطراف ستاره همدم باقيمانده كند. ماكسلو ميگويد: "ريزاختروشها هم از خود امواج راديويي ساتع ميكنند، اما پرتوهاي ارسالشده از هيچ يك از ريزاختروشهاي كهكشان راهشيري تاكنون به اندازه اين منبع جديد نوراني نبودهاند. آنها علاوه بر اين حجم عظيمي از پرتوهاي ايكس را توليد ميكنند كه به نظر ميرسد اين جرم امكان توليد و ارسال پرتوي ايكس را ندارد. احتمالا فرض ريزاختروش بودن اين جرم هم نادرست است".

هنوز هم محتملترين حدس اخترشناسان در مورد منبع اين امواج راديويي جرمي متراكم مانند يك سياهچاله است كه از تلفيق مواد دربرگيرندهاش تشكيلشده، شايد هم سياهچالهاي است كه در محيطي دور از انتظار به وجود آمده است. شايد اين پديده بتواند گاهي در كهكشان ما هم رخ بدهد، اما احتمال آن در m82 كه يك كهكشان «فوقستارهساز» است، به مراتب بيشتر است. چرا كه بنا به ماهيت اين كهكشان سرعت ايجاد و از ميانرفتن ستارگان عظيم در آن بسيار بيشتر از كهكشان راهشيري است و در نتيجه سياهچالههاي بيشتري هم خلق خواهند شد.

آسمان پارس