استراتژي و حسابداري مديريت
مقدمه
شرايط اقتصادي در دو دهه گذشته باعث كمرنگ شدن نقش حسابداري مديريت در بنگاههاي اقتصادي كشور شده بود ولي اخيراً با حركتي كه بهسمت خصوصيسازي و اقتصادي كردن فعاليتها از يكسو و ايجاد بازار رقابتي از سوي ديگر برداشته شده، جايگاه خالي حسابداري مديريت در بنگاههاي اقتصادي بهخوبي آشكار شده است. اكنون اين نياز، زمينههاي رشد حسابداري مديريت براي جامعه حسابداري در كشور را بخوبي فراهم كرده است. اين مقاله ديدگاه جديدي از حسابداري مديريت با هدف افزايش توان كاربردي آن در هدايت فعاليتهاي اقتصادي بنگاهها را ارائه ميكند.
حسابداري مديريت چيست؟
حسابداري مديريت، يك سيستم اندازهگيري براي گرداوري اطلاعات مالي و عملياتي است كه فعاليت مديريتي و رفتارهاي انگيزهاي را هدايت ميكند و ارزشهاي فرهنگي را كه براي بهدستآوردن هدفهاي استراتژيك سازمان لازم است خلق و حمايت ميكند.
در اين تعريف از حسابداري مديريت چهار عقيده كليدي گنجانده شده است. اين عقيدهها شامل: ماهيت، محدوده، هدف و شاخصهاي حسابداري است.
شاخص فني: بالا بردن درك پديده اندازهگيري و گرداوري اطلاعات مربوط براي تصميمهاي استراتژيك،
شاخص رفتاري: تشويق و ترغيب اعمالي كه با هدفهاي استراتژيك سازمان سازگارند،
شاخص فرهنگي: حمايت و يا خلق يك رشته ارزشهاي فرهنگي تقسيم شده در يك سازمان.
اين تعريف از حسابداري مديريت شامل بعضي عقايدي است كه با ديگر تعريفها در اين حوزه فرق ميكند. مثلاً انجمن حسابداران مديريت (ima) بهعنوان مجمعي حرفهاي، حسابداري مديريت را چنين تعريف ميكند:
“حسابداري مديريت عبارت است از فرايند تشخيص، اندازهگيري، جمعآوري، تحليل، تهيه، تفسير و ارزيابي و كنترل داخلي فعاليتهاي سازمان براي تضمين و اطمينان از استفاده مناسب از سرمايه”.
حسابداري مديريت همچنين شامل تهيه گزارشهاي مالي براي گروههاي غيرمديريتي همانند سهامداران، بستانكاران، اعتباردهندگان و صاحبنظران مالي است.
مقايسه تعريف انجمن حسابداران مديريت با تعريفي كه در اين مقاله استفاده شد چند اختلاف اصلي را آشكار ميسازد:
• تعريف انجمن حسابداران مديريت بهشدت بر آنچه حسابداري مديريت انجام ميدهد متمركز است. اما تعريف ارائه شده در اين مقاله بر هدف فعاليتها كه همانا دستيابي و حفظ هدفهاي استراتژيك است، تاكيد دارد.
• تعريف انجمن حسابداران مديريت تنها شامل اطلاعات مالي ميشود در حاليكه در تعريف ارائه شده در اين مقاله علاوه بر اطلاعات مالي، اطلاعات عملياتي نيز مورد تاكيد قرار گرفته است. در صورتيكه موسسهاي قصد دستيابي به مزيت رقابتي و حفظ آن را داشته باشد هر دو گروه از اطلاعات پيشگفته براي موسسه پراهميت و حساس است.
• در تعريف انجمن حسابداران مديريت، بخشي از حسابداري مديريت شامل گزارشهاي غيرمديريتي براي مقاصد مالياتي است. البته اين نيز وظيفه مديريت است، اما اين گزارشها نهتنها بايد قوانين و احكام قرارداده شده را تاييد كنند بلكه بايد نوعي اطلاعات استراتژيك را كه مورد نياز مديريت است نيز فراهم آورند.
• سرانجام تعريف انجمن حسابداران مديريت درمورد شاخصههاي اطلاعات حسابداري مديريت مسكوت ميماند. در حاليكه در تعريف ارائه شده در اين مقاله، شناخت ثابتي از شاخصههاي حسابداري مديريت ارائه ميشود.
طبيعت و محدودههاي حسابداري مديريت
سيستمهاي حسابداري مديريت نتايج اندازهگيريهاي مالي وغيرمالي فعاليتهاي عملياتي را گزارش ميكنند. اين سيستمها همچنين به پروژهها و طرحهاي عملياتي آينده نيز كمك ميدهند. يكي از نمونههاي اطلاعاتي كه مديران به آن نيازمندند، بهاي تمامشده محصول و اندازهگيري تحويل توليدات بموقع است.
اين اقلام دونوع از انواع اندازهگيري است كه حسابداري مديريت با آن سروكار دارد.
بهاي تمامشده مثالي است از اندازهگيري كه در اصطلاحات مالي بيان ميشود، در حاليكه تحويل بموقع مثالي است از اندازهگيري عملياتي.
آموزش توليدكنندگان براي اندازهگيري، جمعآوري، گزارش، تفسير و ارائه اين اطلاعات به مديران، موضوع حسابداري مديريت است.
روشهاي اندازهگيري مختلفي براي پديدهها وجود دارد. براي مثال بهاي تمامشده محصول يا توانايي سوداوري آن را به چندين روش ميتوان محاسبه كرد. به همين ترتيب كيفيت را نيز ميتوان با استفاده از تنوع روشها اندازه گرفت.
هر عمليات مالي و غيرماليِ درخور اندازهگيري ممكن است تحت شرايط خاصي مفيد و سودمند باشد. درك روشهاي چندگانه اندازهگيري و دانستن زمان و چگونگي استفاده از آنها قسمت اصلي مطالعه حسابداري مديريت است.
هدف حسابداري مديريتـ مثلث استراتژيك
هدف اساسي حسابداري مديريت كمك به سازمان بهمنظور بهدست آوردن اصول استراتژيك آن سازمان است. فراهم آوردن اين اصول نيازهاي مشتريان و ديگر سهامداران را برآورده ميكند.
استراتژي راهي است كه بهكمك آن، شركت خود را از ديگر رقيبان متمايز ميسازد و جايگاه خود را پيدا ميكند.
امتيازات رقابتي برروي سه بُعد كيفيت، زمان و بهاي تمامشده يا هزينه استوار است.
مشتريان انتظارات مختلفي از حالات و كيفيت قابل اعتماد به محصول دارند. آنها بهاي تمامشده، زمان و چگونگي تحويل محصول يا خدمتشان را درنظر ميگيرند.
براي راضي نگهداشتن مشتريان و رقابت با ساير توليدكنندگان بايد بهصورت همزمان روي سه بُعد كيفيت، هزينه و زمان رقابت كرد. اين سه عنصر يك مثلث استراتژيك را تشكيل ميدهند.
• كيفيت، تجربه كلي يك مشتري با يك محصول است كه خصوصيات فيزيكي و امكانات آن محصول و قابليت اعتماد به كارايي امكانات آن را دربر ميگيرد. كيفيت همچنين شامل خدماتدهي اين امكانات مانند خدمات پساز فروش و سطح كارايي خدمات انجام شده بهوسيله يك سازمان است.
• بهاي تمامشده يا هزينه، شامل منابع مصرفشده بهوسيله توليدكنندگان و سازمانهاي حمايتكننده آنها مانند عرضهكنندگان و فروشندگان است. بهاي تمامشده محصول شامل كل حلقه ارزش يعني كل تشكيلات از عرضهكننده تا خدماتدهي بعداز فروش و مصرفكنندگان يا كساني كه براي مشتريان ارزش افزوده بهوجود ميآورند ميباشد. با اين تعبير بهاي تمامشده مشتريان شامل بهاي تمامشده حمايتكننده و مصرفكننده محصول است، كه اين معمولاً بهاي تمامشده مالكيت ناميده ميشود.
• زمان يعني مدتيكه طول ميكشد تا شركت پس از اعلام نياز محصول را در دسترس مشتري قرار دهد، يا مدتي كه شركت قادر است محصولاتش را با امكانات جديد يا تكنولوژي نوآوري شده با سرعت توسعه دهد و آن را در سريعترين وقت به بازار عرضه كند. همچنين زمان شامل صرف وقت جهت كاملكردن حلقه فعاليتها نظير شروع تا پايان توليد ميشود.
شكل 1 شمايي از مثلث استراتژيك را نشان ميدهد. اين مثلث در فهم چگونگي طراحي و ارزيابي سيستمهاي حسابداري مديريت نقادانه است و پيدرپي در بخشهاي خاص حسابداري مديريت استفاده ميشود. 1ـ حسابداري مديريت، از نظر ماهيت، يك فرايند اندازهگيري است. 2ـ محدوده حسابداري مديريت شامل اطلاعات عملياتي مانند نقص يا كمبود واحدهاي توليدشده است. 3ـ هدف از حسابداري مديريت كمك به يك سازمان بهمنظور رسيدن به هدفهاي استراتژيك كليدي تعيين شده است. 4ـ اطلاعات مناسب در حسابداري مديريت سه شاخص بارز دارند:
علاقه مندی ها (Bookmarks)