درباره بازالت بدانيم

[مسافر007]

بازالت عبارت از سنگ آتشفشاني تمام بلورين ، نيمه بلورين و گاهي شيشه‌اي است كه داراي بافت آفانيتي است و گاهي نيز بصورت توده‌هاي تموذي كم عمق ظاهر مي‌شود مهمترين كانيهايي كه در اين سنگها ديده مي‌شوند عبارتند از پلاژيوكلاز (لابرادوريت) 40 تا 60 درصد ، كانيهاي فرومنيزيت (پيوكسن‌هاي منوكلينيك و اليوين) 35 تا 55 درصد. تركيب متوسط پلاژيوكلازهاي يك سنگ بايد لابرادوريت يا بازيك تر از آن باشد تا بتوان آنرا جزو دسته بازالتها قرار داد.

نوعي بازالت

معمولا تغييرات زيادي در تركيب پلاژيوكلازها ديده مي‌شود. بلورهاي درشت ممكن است آنورتيت ، بتيونيت و يا در اكثر حالات لابرادوريت باشد و اين پلاژيوكلازها خيلي وقت ها زونه هستند. بلورهاي درشت هر چه اندازه شان كوچكتر باشد اسيدي ترند و پلاژيوكلاز خميره از آنها هم اسيدي تر است. بلورهي درشت پلاژيوكلاز از نوعي است كه در درجه حرارت زياد تشكيل شده است. انكلوزيون‌هاي شيشه‌اي و اليوين در آنها ديده مي‌شود. ماكل‌هاي آلبيت ، پريكلين و كارسباد بخوبي در خيلي از بلورها مشهود است.

بازالت

كانيهاي فرومنيزيت بازالتها

در بازالتهاي دانه درشت بلورهاي بزرگتر پيروكسن از نوع اوژيت و ديو سپيديك است، در صورتي كه بلورهاي كوچك از نوع پيژونيت مي‌باشد. در بازالتهاي دانه ريز يك نوع پيروكسن نيمه پايدار باهم اوژيت ساب كلسيك ديده مي‌شود. هيپرستن نيز ممكن است در بازالتها ديده شود. ولي خيلي كمتر از اوژيت كه اكثرا در بازلتها وجود دارد. اليوين در سنگها ديده مي‌شود و ممكن است تركيب آن در يك سنگ تغيير كند بطوري كه دانه‌هاي ريزتر داراي آهن بيشتري باشد.
كانيهاي فرعي بازالتها

كوارتز بازالت

كوارتز بصورت كاني فرعي ممكن است ديده شود ولي مقدار آن در حدود 10 درصد باشد سنگ را به اسم كوارتز بازالت مي‌ناميم. كريستوبالنيت نيز در خميره بعضي از بازالتها زياد ديده مي‌شود. اورتوز در صورتي كه وجود داشته باشد. مقدارش ناچيز است ولي در برخي انواع بازالتها ممكن است كاني اصلي باشد.
كانيهاي فرعي ديگر عبارتند از آپاتيت ، منيتيت ، ايلمنيت و گاهي زيركن. فلدسپاتوئيدها در انواع قليايي بازالتها به مقدار كم ممكن است وجود داشته باشد. شيشه ممكن است يكي از اجزاي اصلي يا فرعي بازالتها باشد بادامك‌هاي بازالتها از كانيهاي معمولي اين سنگها بااضافه زئوليت‌ها ، كلسيت و كوارتز ممكن است پر شده باشد.
دگرساني بازالتها

بازالت دگرسان

پيروكسن‌ها دگرسان شده به كلريت ، سرپانتين و كربنات تبديل مي‌شود، اليوين‌ها به ايدينگزيت و سرپانتين يا ناترونيت تبديل مي‌شوند. فلدسپاتها معمولا دگرسان نشده‌اند ولي ممكن است كائولينيزه يا كلريتيزه شده باشد.
انواع مختلف بازالتها

• كوارتز بازالت
• اليوين بازالت
• هيپرستن بازالت
• هورنبلند بازالت
• ملافير : نام منسوخي است كه براي انواعي از بازالت كه در دوران اول تشكيل شده اند نيز بكار مي‌رفته است.
• تولئيت : عبارت از بازالتي است كه اگر تركيب آن را به روش CIPW محاسبه كنيم داراي هيپرستن خواهد بود.
• پيكريت : نامي است كه براي بازالتهايي كه داراي مقدار زيادي اليوين است بكار رفته است. گرچه به نوعي از پريدوتيت‌ها نيز پيكريت گفته مي‌شود.
• اسپيليت‌ها : بازالتهاي هستند كه لابرادوريت آنها آلبيتيزه شده و اوژيت آنها در نتيجه دگرساني به آكتينوت ، كلريت ، اپيدوت و اليوين سرپانتينيزه تبديل شده است.

ساخت و بافت بازالتها
بازالتها داراي ساخت و بافتهاي خيلي مختلفي هستند و از انواع تمام بلورين تا شيشه‌اي تغيير مي‌كنند. مهمترين انواع آنها بدين قرار است.
1. بافت شيشه‌اي : اكثرا شيشه قهوه‌اي روشن با كريستاليت‌ها و ميكروليت‌هاي كم

بازالت شيشه اي

2. بافت نيمه بلورين : خميره شيشه‌اي كه قسمت عمده سنگ را تشكيل داده و داراي تعداد كمي بلورهاي درشت است اين بافت را بافت ويتروفير مي‌گوييم و سنگ مربوط بازالت و تيروفير نيز ناميده مي‌شود.
3. بافت واريوليتيك : گاهي مقادير مختلفي اسفروليت هاي گرد يا نامنظم پلاژيوكلاز كه بطور شعاعي در يك خميره كه ممكن است داراي مقادير مختلفي شيشه باشد قرار گرفته است اين نوع بافت را واريوليتيك و سنگ مربوط را واريوليت گويند.
4. بافت انترسرتال : خميره بيشتر داراي بلورهاي ميكروسكوپي ذرات شيشه‌اي است كه در جهت‌هاي مختلف بين بلورهاي فلدسپات‌ها قرار گرفته است. اين بافت را گاهي بافت انترسرتال نيز مي‌نامند.
5. بافت هيالوپليتيك : اگر خميره بيشتر از بلورهاي ميكروسكوپي فلدسپاتها (پلاژيوكلازها) تشكيل شده و اوژيت در ميان آنها ديده شود و مقدار شيشه ناچيز باشد. اين بافت را هيالوپيلتيك گويند.
6. بافت پيلوتاكسيتيك : خميره از ميكروليت هاي فلدسپاتها تشكيل مي‌شود.

7.بافت گرانوليتيك : خميره بيشتر از پيروكسن‌ها و به مقدار كم از پلاژيوكلازهاي تشكيل شده است كه بين ساير بلورها قرار گرفته است.
8.بافت افيتيك : خميره از ميكروليتهاي پلاژيوكلازها تشكيل كه بوسيله بلورهاي بي‌شكل پيروكسن احاطه شده است.

محل تشكيل بازالتها

بازالتها فراوانترين سنگ آذرين خروجي است و اكثر بصورت جريانهاي گدازه‌اي و همچنين سنگهاي آذر آواري ديده مي‌شود. سه دسته مهم بازالت از نظر زمين شناسي وجود دارد.

1. بازالتهاي جلگه‌اي : كه همراه با كوارتز ديابازها ظاهر مي‌شوند و با ضخامت‌هاي زياد وسعت خيلي زياد را مي‌پوشاند.

2. بازالتهاي اليوين‌دار : در ناحيه اقيانوسها و معمولا همراه با مقدار كمي تراكيت و فنوليت ديده مي‌شود.

3.بازالتهايي كه همراه با آندزيت : داسيت و ريوليت ديده مي‌شود و اكثرا در نواحي چين خورده ظاهر مي‌شود.

منبع: پايگاه داده هاي ملي علوم زمين كشور