اصول پرورش ماهيان سرد آبي – قزل آلاي رنگين کمان

[بهـمن]

علائم عمومي و کلي آزاد ماهيان



علامت مشخصه همگي آزاد ماهيان وجود باله چربي بدون شعاع در بين باله دمي و باله پشتي آنهاست. همگي ترجيح مي دهند که در آبهاي شفاف، غني از اکسيژن و بيشتر در نهرها و رود خانه هاي کوهستاني و در درياچه هاي خنک زندگي کنند. اغلب بر روي شن و قلوه سنگها تخم ريزي کرده و کم تيغ و لذيذ مي باشند. بشر به علت از بين رفتن زياد تخم ماهي در طبيعت و نيز تخريب زيستگاه هاي مناسب ماهي در منابع طبيعي اقدام به تکثير و پرورش مصنوعي ماهيان نموده است. بعضي از انواع آنها علاوه بر غذاي طبيعي از غذاي مصنوعي "کنسانتره" نيز تغذيه مي نمايند.

فارم ایران

[بهـمن]

تعريف ماهيان سرد آبي
امروزه ماهي شناسان ماهي هاي آبهاي شيرين را بر اساس نياز حرارتي آنها به سه گروه تقسيم مي نمايند. .......................
الف – ماهيان مناطق حاره اي
اين ماهيان فقط در آبهاي گرم مي توانند زندگي کنند. به عنوان مثال ماه هاي تيلاپيا وقتي که درجه حرارت آب به پائين تر از 12 درجه سانتيگراد تنزل مي کند تلف مي شوند.

ب – ماهيان آبهاي گرم
اغلب اين ماهيان محدوده حرارتي وسيعي را تحمل مي نمايند ولي رشد آنها در دماي 10 درجه متوقف و يا کند مي شود. مهمترين گروه ماهيان گرم آبي عبارتند از خانواده کپور ماهيان چيني و کپور ماهيان غمده هندي
.........................
ج - ماهيان سرد آبي
اين ماهيان قادر به تحمل درجه حرارت بيش از 25 درجه سانتيگراد به مدت طولاني نيستند. مهمترين گروه ماهيان سرد آبي مورد پرورش آزاد ماهيان مي باشند. حال از اين گروه به چگونگي تکثير و پرورش مصنوعي ماهي قزل آلاي رنگين کمان مي پردازيم.
........................
شرايط توليد
شرايط آب در اغلب موارد بهترين و مهمترين فاکتور در توليد و اثرات اقتصادي آن است. به طور کلي دو نوع آب از نظر استفاده قابل تفکيک هستند:
1. استفاده يک مرتبه آب در سيستم يکطرفه
2. استفاده آب در سيستم گردشي
نوع دوم در آينده اهميت ويژه اي خواهد يافت. زيرا با آلوده تر شدن آبها و نبودن آب کافي و غيره اين سيستم بايستي جايگزين شود.

[بهـمن]

پرورش قزل آلاي رنگين کمان Salmo trout gairdneri


اين ماهي نام خود را از رنگ قوس قزحي که از سرپوش برانشي تا دم در طرفين ادامه دارد گرفته است. رنگ فوق در نر ها به هنگام تخم ريزي تند تر مي گردد. ماده ها نيز رنگ قشنگي دارند ولي ماهيان عقيم که مراحل تشکيل غده هاي جنسي را ندارند اغلب بدون رنگ بوده و به همين جهت مي تواند نشانه خارجي عقيم بودن ماهي تلقي گردد. لکه هاي سياه در تمام سطح بدن پراکنده بوده و مراحل رشد و نمو جنيني آن کوتاهتر از قزل آلاي نهري است. موطن اصلي اين ماهي کاليفرنياي آمريکا است که در اثر خاصيت تطابقي زياد آن تمام جهان را تسخير کرده است. برعکس قزل آلاي نهري در غذا زياد انتخابي و سخت گير نيست، خيلي به محيط خاصي عادت نکرده و کيفيت بد آب را نيز بر خلاف همه آزاد ماهيان تا حدودي تحمل مي نمايد. درجه حرارت بالا را نيز تحمل کرده بطوري که در حالت سکون و بي حرکت از 27 درجه سانتيگراد نيز جان سالم نيز به در برده است. امکان پرورش متراکم آن بسيار زياد ولي اين تراکم محصولي "منوکالچر" شديد متاسفانه باعث بروز بيماريهاي جديدي مي گردد که به ساير آزاد ماهيان نيز گاهي قابل سرايت است. ولي نقش آن در تغذيه انساني بخصوص در کشورهاي پيشرفته انکارناپذير است. جالب توجه است که اين ماهي زمان تخم ريزي بسيار متغيري دارد. گاهي از اوائل پائيز تا اواخر بهار و حتي در تابستان نيز ديده شده است. تاکنون معلوم نشده که اين عمل به علت تلقيح هاي متنوع و سرتاسري ماهي است يا خصوصيات ديگري در آن نقش دارند. اين ماهي در ايران نيز گسترش يافته و تعدادي از موسسات پرورشي را به خود اختصاص داده است.

[بهـمن]

نيازمنديهاي محيطي آزاد ماهيان ..........................
1.درجه حرارت:
آزاد ماهيان قادر به تحمل درجات حرارتي بالا نبوده و حد پائين دماي کشنده براي قزل آلا و ماهي آزاد درحدود 5- درجه سانتيگراد است. درجه حرارت مطلوب از 12 تا 16 درجه سانتيگراد است. مع الوصف اپتيم رشد مناسب 15+ درجه سانتيگراد است.
......................
2.اکسيژن:
از اينکه آزاد ماهيان به آب سرد نياز دارند به دليل احتياج آنها به اکسيژن بالاي محلول در آب است. زيرا هرچقدر آب سرد تر باشد البته آب عاري از آلودگي مي تواند اکسيژن بيشتري را در خود حل نمايد و برعکس با افزايش درجه حرارت آب از ميزان اکسيژن محلول در آب کاسته خواهد شد. از نظر پرورش ماهي غلظت اکسيژن در آب خروجي استخرها بايد حداقل 6 ميلي گرم در ليتر و آب ورودي استخرهاي پرورش ماهي از اکسيژن اشباع باشد. در واقع نياز به اکسيژن فاکتور اصلي تعيين کننده مقدار آب مورد نياز کارگاه هاي پرورش آزاد ماهيان خواهد بود.
در ارتفاع صفر و فشار (جيوه 760) و دماي صفر درجه ميزان اکسيژن محلول 5/14 ميلي گرم در ليتر و مقدار فعاليت نسبي براي ماهيان q=800 کالري است، نقطه بحراني 18 درجه سانتيگراد است.
ميزان اکسيژن محلول در آبهاي مختلف متغير بوده و تابعي است از درجه حرارت فشار اتمسفر جو و ارتفاع از سطح دريا و املاح محلول در آب و بر حسب فصول و ساعات شبانه روز تغيير مي يابد.
عوامل کاهش دهنده اکسيژن محلول : 1- رکود آب (تغييرات دبي آب، کاهش يا قطع آب استخرهاي پرورشي) 2 – تغييرات نور و انبوه گياهان و پلانکتونهاي گياهي (آلکها) 3 – وجود ميکروارگانيزمها (ميکرب ها و مواد آلي)4- تراکم بيش از حد ماهيان 5 –افزايش درجه حرارت (ميزان اکسيژن محلول نسبت عکس با درجه حرارت دارد )6- با افزايش ارتفاع از سطح دريا (کاهش فشار جوي) ميزان اکسيژن محلول کاهش مي يابد.
............................
3.اسيديته يا ph:
غلظت يون هيدروژن در آب را ph يا اسيديته مي نامند. آبهاي خنثي يا کمي قليائي براي کارگاههاي پرورش آزاد ماهيان در آب شيرين ارجحيت دارند ولي ph 5/7 – 5/6 مناسب تر است. Ph هاي بالاي 9 و
پائين تر از 5/5 درجه مي تواند ماهي و مخصوصا تخم ولارو را از بين ببرند. آبهاي با ph پائين که در نتيجه
باران هاي اسيدي به وجود مي آيند مشکلات بزرگي را در بعضي مناطق ايجاد کرده اند. مناطقي که قدرت بافري خاکشان محدود بوده و مواجه با آلودگي هاي صنعتي نيز مي باشند دست به گريبان اين مشکل نيز مي باشند. آب دريا داراي ph يکنواخت تر و بطور متوسط 1/8 مي باشند.
آبهاي اسيدي ماحصل ذوب (برف آب) خصوصا در اوائل بهار بوده و يا در اثر تبديل مواد از ته به اسيد نيتريک در سيستم هاي بسته يا با مديريت ناصحيح حاصل مي گردد. Ph هاي بالاي 8 بر اثر فعاليت ارگانيک گياهان ماکروفيت و جلبکها است و يا فعاليت مواد حاصله از آلودگيهاي فاضلاب هاي صنعتي بعضا به دليل عبور منبع آبي از مسيل سنگهاي مادري ph تغيير مي يابد.
....................
4.سرعت جريان آب:
جريان دائمي آب اکسيژن مورد نياز ماهي قزل آلا را تامين نموده و مواد حاصل از سوخت و ساز فضولات و بقاياي مواد غذايي را با خود مي برد. جريان آب همچنين مي تواند در پخش و توزيع مواد غذايي نقش داشته باشد.هرچه ماهي بزرگتر باشد به همان نسبت سرعت جريان بيشتري را تحمل مي نمايد. به طور نرمال سرعت جريان آب در کانال ها نبايستي بيشتر از 3-2 سانتيمتر در ثانيه باشد. قزل آلاي بزرگ تا 20 سانتيمتر در ثانيه را نيز تحمل مي کند.
جريان هاي سريعتر سوخت و ساز بيشتري را به وجود آورده و از نظر اقتصادي صحيح نيست.
............................
5.اثر نور:
تابش مستقيم نور خورشيدي مي تواند سبب خسارات ناشي از آفتاب سوختگي را به دنبال داشته باشد و به همين جهت در پرورش متراکم بايستي، کارگاه هايي که در ارتفاعات قرار گرفته اند و آب آنها از نظر املاح فقير مي باشند از تابش مستقيم نور جلوگيري نمود.
..................
6.درجه کدورت:
آبهاي کدر از جنبه هاي مختلف نامناسب هستند، مي بايستي شفافيت تا کف استخر تامين شده باشد. در استخرها اغلب با اين پديده روبرو هستيم، کدورت هاي متناوب در گرفتن غذا نقش منفي دارد.
..........................
7.آلودگي آب و فلزات سنگين:
سرب، جيوه، مس،روي و آهن و ساير يون هاي فلزات حتي در غلظت هاي خيلي کم براي ماهي مسموم کننده مي باشند آهن موجود در بعضي از آبهاي شيرين روي سطح تخم ماهي در حال انکوباسيون رسوب کرده و باعث خفگي جنين مي گردد. آلودگيهاي صنعتي و کشاورزي براي آزاد ماهيان بسيار خطرناک خواهند بود. چون باعث کاهش اکسيژن محلول مي گردد.جائيکه در آن واحد چند نوع ماده آلوده در آب يافت شوند اثر آنها روي يکديگر تشديد کننده مي گردد و نتيجتا ماهي ممکن است در شرايطي که غلظت هيچ يک از آلوده کننده هاي موجود به حد کشنده نرسيده باشند تلف گردد.
...............................
8.فضاي زيست: از نظر تراکم و غيره
9.نوسانات فصلي: که تابع درجه حرارت و ميزان تابش نور است.
10.ميزان املاح آب: (علي الاصول آبهاي باالنسبه سخت تر که املاح مجاز بيشتري دارند ارجح تر ميباشد )
.......................
11.عوامل بيولوژيک:
مثل سمور آبي و خرس – ماهيان ماهيخوار (لک لک و غيره) نوزاد – حشرات و بند پايان – زالوها – آرگولوس – ترماتودهاي مونوژن و غيره از عوامل مخاطره آميز و بيماري زا و محدود کننده در امر پرورش و تکثير مي باشند. به علاوه بعضي گياهان آبزي و جلبک هاي آبي، ضايعات تنفسي ايجاد نموده و بعضي نيز سمي هستند (موکوفيلوس و ميکروسيستيس ها).

[بهـمن]

منابع تامين آب کارگاهها
منابع آبي که براي کارگاههاي پرورش قزل آلا به طور کلي مورد استفاده قرار مي گيرد، عبارتند از:
1.چشمه ها
2.نهرها
3.آب درياچه ها و سدها
4.آبهاي زيرزميني
چشمه ها:
اصولا چشمه ها داراي مزيت هاي زير مي باشند. ميزان آب يکنواخت و خنک بدون آلودگي يا حرارتي تقريبا ثابت در تمام فصول سال و در اغلب موارد بدون يخ بندان هاي زمستاني بدون کدورت در فصل بارندگي، معايب چشمه ها ممکن است در ميزان گازهاي محلول در آن از قبيل ازت و ساير گازهاي فوق اشباع مثل اکسيژن، دي اکسيدکربن و غيره باشد که مشکلات بيماري حباب گازي را به وجود آورد و نيز چشمه ها نسبت به آبهاي جاري اکسيژن کمتر و دي اکسيدکربن بيشتري خواهد داشت.
......
انواع چشمه ها
1.چشمه هاي سقوطي: حدود 70 درصد چشمه ها را تشکيل مي دهند. آب با فشار از مظهر کنده شده و بالا مي آيد.مانند دردشت ارژن شيراز(نوسانات دما ندارند)
2.چشمه هاي حوضچه اي : (Limnocren)ابتدا در حوضچه هايي مي ريزند و سپس به مسير اصلي وارد مي شوند (داراي بقاياي مواد آلي و اکسيژن محلول کمتر و نوسانات حرارتي امکان رشد گياهان زياد است)
3.چشمه هاي گسترده (molocren ):مجاري خاصي ندارند و ميزان آبشان نيز کم است و از نظر پرورش ماهي اهميتي ندارند.
......................
نهرها و رودخانه ها :
به دليل نوسانات دما و ميزان دبي آب بايد برنامه ريزي توليد با احتساب حداقل آب دهي متوسط چند ساله
( 20-10 ساله ) برسي گردد.در ضمن از محاسن آنها عدم وجود آهن محلول است.
در طول سال تغييرات قابل ملاحظه اي از نظر درجه حرارت و دبي نشان مي دهند.ولي آنهايي که نوسانات حرارتي بين 18-4 درجه سانتيگراد دارند مناسب مي باشند و از طرفي از اکسيژن محلول اشباع مي باشند .عوامل نامناسب مواد رسوبي هستند که از قسمت هاي بالا مي آيند و همچنين خطر بيماريها و انگل ها از ماهياني که بالاتر از کارگاه وجود دارند هميشه احساس مي شود.نهرها و رودخانه هايي که از مناطق مردابي مي آيند به هيچ وجه مناسب نيستند.

معايب:
1- وجود سيلاب هاي فصلي و گل آلودگي
2- احتمال سيل گيري کارگاه به دليل سرعت زياد آن در مواقع سيلابي و رسوب گذاري مواد گل و لاي که لايروبي آنها هزينه زيادي خواهد داشت
3- احتمال يخبندان در بعضي شرايط خاص
4- نوسانات حرارتي زياد
5- احتمال آلودگي هاي انگلي و بيماري زاي ديگر به دليل وجود ماهيان بومي در رودخانه
6- نوسانات دبي آب
.....................
آب درياچه ها و سدها:
خصوصيت اين گونه منابع همانند نهرها و رودخانه ها است و در تابستان از نظر درجه حرارت و ميزان اکسيژن و همچنين pH مي تواند مراحل بحراني را داشته باشد.به دليل رشد جلبک ها نوسانات pH وo2 را دارند.
.................
آب هاي زيرزميني:
آب هاي زيرزميني و چشمه ها خصوصيات تقريبا مشترکي دارند و اين منبع در آينده براي پرورش قزل آلا بيشتر مورد استفاده قرار خواهد گرفت.آب هاي زير زميني با يکنواختي درجه حرارت، بدون آلودگي و پارازيت ها خيلي مناسب ميباشند.معايب آن نياز به پمپاژ و استفاده از سيستم هوا دهي مي باشد.اين گونه آب ها براي استفاده در سيستم هاي آبي بسته ايده آل مي باشند.
....................
ميزان آب:
آب پايه و بنيان کارگاه هاي پرورش قزل آلا است.درباره مقدار و ميزان آب در رابطه با مقدار مشخصي توليد قانون کاملا غير قابل تغييري وجودندارد.زيرا ميزان آب بستگي به کيفيت آن خواهد داشت و بنابراين ميزان آب براي توليد در واحد معيني قابل کم يا زياد کردن مي باشد.اصولا در طراحي يک کارگاه پرورش قزل آلا هميشه بايستي بر اساس حداقل آب تناژ يا ظرفيت توليد را معين نمود.محاسبه مقدار آب مورد نياز کارگاه هاي تکثير و پرورش آزاد ماهيان بايد بر مبناي برآورد نياز اکسيژن ماهيان مورد پرورش و يا ظرفيت تفريخگاه انجام گيرد.به طور کلي قزل آلاي رنگين کمان نسبت به آزاد ماهيان اکسيژن بيشتري نياز دارند.
ماهيان کوچک نسبت به ماهيان درشت نيز به آب بيشتر نيازمندند ( چون شدت متابوليسم در ماهيان کوچکتر بيشتر است ).
طبق فرمول لگر به ازاي هر کيلو ماهي يک ليتر در دقيقه آب نياز است.

[بهـمن]

ماهيان مولد:
امروزه تقريبا تمام ماهيان مولد مورد مصرف در کارگاههاي صنعتي (تجاري) از گله مولدين نگهداري شده در کارگاه انتخاب مي شوند و استفاده از ماهيان وحشي به ندرت انجام مي گيرد. ..................
تشخيص ماهيان نر و ماده:
ماهيان ماده رسيده را مي توان از روي شکم برآمده و نرم آنها تشخيص داد در ضمن منفذ تناسلي متورم و قرمز رنگ ماهي ماده نشانه آمادگي آنها جهت تخم کشي مي باشد.
ماهيان نر رسيده داراي آرواره پائيني قلاب مانند بوده و زماني که با فشار جزئي به ناحيه شکم از آن اسپرم ترشح مي گردد، آماده اسپرم گيري مي باشد.
................
رسيدگي جنسي:
ماهيان نر معمولا يک سال زودتر از ماهيان ماده به حد بلوغ جنسي مي رسند. به طور کلي رسيدگي جنسي در ماهيان به درجه حرارت محيط ، تغذيه و ريتم روشنايي و ساير فاکتورهاي ديگر بستگي خواهد داشت.
.......................
تخم کشي از ماهيان رسيده:
معمولا يک هفته قبل از تخم کشي تغذيه ماهيان مولد قطع مي گردد. تخم کشي ماهي به طور کلي در حالي که ماهيان با به کار بردن ms222 بيهوش شده باشند، صورت مي گيرد. عمل لقاح به طور کلي به طريق خشک انجام مي شود.
.......................
انکوباسيون:
چندين نوع انکوباتور جهت انکوباسيون تخمها وجود دارد:
1.انکوباتور جعبه اي يا "نوع کاليفرنيائي"
2.انکوباتورهاي سيني شکل
3.انکوباتورهاي چکه اي
.......................
شمارش تخمها:
1.روش حجمي
2.روش استفاده از صفحه سوراخدار
3.روش استفاده از خط کش
.........................
رشد و نمو تخمها:
زمان لازم براي نمو تخمها بستگي به گونه ماهي و درجه حرارت آب داشته و معمولا بر حسب روز درجه اندازه گيري مي شود.

لارو و بچه ماهي انگشت قد:
لاروهاي تازه از تخم در آمده را براي چند هفته در ترافها نگه داشته ولي جريان آب ورودي را افزايش مي دهند زيرا نياز لارو به اکسيژن در حدود دو برابر نياز اکسيژني تخم مي باشد، وقتي که حدود 3/2 کيسه زرده مصرف مي شود ماهي جوان شروع به شنا به اطراف خود کرده و آمادگي دارد به تغذيه بپردازد.
زمان تغذيه لاروهاي شروع به تغذيه نموده:
اولين تغذيه بايستي زماني صورت گيرد که 20% کيسه زرده باقي مانده و 80% جذب شده است .
.........................
رقم بندي و فوائد آن:
الف ) جلوگيري از ايجاد شرايط درشت سالاري که طي آن ماهيان بزرگتر تمامي غذا را به قيمت گرسنه ماندن ماهيان کوچکتر مي خورند.
ب ) جلوگيري از کاني باليسم يا هم جنس خواري
ج ) امکان انتخاب پلات هاي متناسب به اندازه ماهي در حوضچه هاي مختلف
مرحله پروار بندي بچه ماهيان:
به تدريج که بچه ماهي درشت تر مي شود ضمن رقم بندي آنها را به استخرها يا حوضچه هاي بزرگتر انتقال مي دهند.

[بهـمن]

فيزيولوژي تغذيه ماهي: ..................
دهان: در ماهي براي گرفتن و نگهداري غذا و طعمه ساخته شده و در ماهيان استخواني داراي ساختماني کاملتر همراه با ماهيچه هاي شانه اي منظم اعصاب و زرد پي مي باشد.
حلق: لوله اي کوتاه و عريض با ماهيچه ضخيم و چين خورده مي باشد که قبل از مري قرار دارد.
مري: پس از حلق قرار داشته و به معده متصل است و سلولهاي مخاطي آن ماده لزج موکوسي را جهت عبور راحت غذا به معده ترشح مي نمايد.
معده: در ماهيان گوشت خوار کاملا رشد کرده و مشخص مي باشد و در بعضي از گونه ها نيز معده کوچک و نامشخص است.
(کبد) جگر و کيسه صفرا: جگر در بخش قدامي حفره شکمي قرار دارد و خون را از سرخرک هپاتيک و سياهرگ هاي پشتي دريافت مي نمايد.
لوزالمعده يا پانکراس: معمولا در اغلب ماهيان غده لوزالمعده شکل مشخص و واضحي ندارد و سلولهاي آن در سطح جگر و اطراف سکومهاي گوارشي پخش شده اند.

[بهـمن]

دفعات غذا دهي
- براي حصول رشد و ضريب تبديل غذايي هر وعده غذا بطور ايده آل بايد فقط معادل يک درصد وزن بدن ماهيان باشد.
- غذا دادن به دفعات بيشتر گرسنگي و کاهش رشد ماهيان کوچک را کاسته و گله ماهيان هم شکلي بهتري خواهند داشت.
- تغذيه به دفعات کم منجر به تلف شدن غذا، ضريب تبديل غذايي ضعيف و بروز مشکلاتي در کيفيت آب مي گردد.
- دفعات تغذيه ماهي هنگام تغذيه با غذاي خشک نسبت به غذاي تر بايد بيشتر باشد.
تعريف FCR (ضريب تبديل غذايي يا ضريب بازگشت غذايي) ضريب تبديل غذايي، ميزان غذايي است که براي توليد يک ميزان وزني(1Kg) وزن بدن ماهي مصرف مي گردد.
......................
افزايش وزني حاصله /ميزان غذاي مصرفي در طول دوره = FCR ميزان غذا دهي و دفعات غذا دهي:
اين مبحث براي پرورش سودآور و موفقيت آميز ماهي اهميت حياتي دارد. غذا دهي کم مي تواند منجر به کاهش توليد گردد، تغذيه زياد و بيش از حد مورد نياز نيز سبب هدر رفتن مقاديري از غذاي گران قيمت شده و علاوه بر آن با آلوده نمودن آب ممکن است منجر به تلفات ماهيان گرديده و اصلاح آن نيز گران تمام شود بدين ترتيب هم تغذيه کم و هم تغذيه بيش از حد نتايج و عواقب جدي اقتصادي به دنبال خواهد داشت، که برروي موجوديت کارگاه پرورش ماهي تاثير مي گذارد.
........................

مواد ترکيبي	غذاي آغازي	غذاي ماهي پرورشي	غذاي ماهيان مولد
پودر ماهي هرينگ با 70% پروتئين خام	44	24	34
پودر پر با 85% پروتئين خام	5	5	5
ضايعات خشک کشتارگاه مرغ با 85% پروتئين خام	5	7	6
پودر سويا با 49% پروتئين خام	5	7	6
پور گلوتن ذرت با 60% پروتئين خام	7	9	7
مخمر جو با 45% پروتئين خام	5	5	5
پودر يونجه	-	-	4
آرد گندم با 18% پروتئين خام	10	6/17	21
پودر گلوتن گندم با 80% پروتئين خام	3	-	-
مخلوط ويتامينها	2	2	1
مخلوط مواد معدني	1	1	1
روغن ماهي هرينگ	10	8	8