آتاکسی فردریش

[ابتسام]

آتاکسی فردریش بیماری ارثی است که در اثر آسیب تدریجی سیستم عصبی بروز می کند. آتاکسی خود یک نوع علامت است که از عدم هماهنگی حرکات بدن ناشی می شود به طوریکه عضلات بدن به صورت خشک و نامیزان حرکت می کنند. شرایط و بیماری های متعددی باعث بروز آتاکسی می شود. اما شایع ترین علت ارثی این حالت آتاکسی فردریش است.
سن بروز علائم اولیه در مبتلایان به آتاکسی فردریش به طور متوسط 10 تا 15 سالگی و معمولاً زیر 25 سال است. در این بیماری بافت عصبی به ویژه در قسمت هایی از نخاع و اعصاب حسی بخش های که با مخچه در ارتباط هستند از بین می رود. کاهش رفلکس تاندون ها، اختلال در گفتار، سستی عضلات، انقباض و تشنج در اندام های تهتانی، از بین رفتن ( آتروفی) نورون های بینایی، انحنای ستون فقرات (scoliosis)، نقص عملکرد مثانه، از دست رفتن حس موقعیت یابی و حس نکردن ارتعاشات از جمله علائم این بیماری است. از جمله علائم غیر عصبی بیماری نیز آسیب عضلات قلبی است که در دو سوم بیماران دیده می شود. 30 درصد بیماران نیز به دیابت ملیتوس مبتلا می شوند.
این بیماری به صورت اتوزومال مغلوب به ارث می رسد. بنابراین تنها در صورتی که هر دو والد ناقل بیماری باشند، احتمال تولد فرزند بیمار وجود دارد.
ژن FRDA یا FXN واقع در کروموزوم 9q13 در ارتباط با این بیماری شناخته شده است. طول این ژن kbp80 است و 7 اگزون دارد. این ژن کد کننده پروتئین فراتاکسین با 210 اسید آمینه است.
این ژن در مبتلایان به بیماری آتاکسی فردریش جهش می یابد و این جهش در اکثر موارد بسط تری نوکلئوتید GAA در اینترون شماره یک است که باعث تولید پروتئینی با عملکرد ناقص می شود. تعداد این تکرارها در افراد نرمال بین 5 تا 33 تکرار است که البته 80 درصد افراد کمتر از 12 تکرار دارند (نرمال کوتاه). 15 درصد افراد نیز بین 12 تا 33 تکرار دارند (نرمال بلند)، البته تعداد افراد نرمالی که بیش از 27 تکرار دارند بسیار نادر است. الل های با 34 تا 65 تکرار نیز به عنوان پیش جهش در نظر گرفته می شوند. افراد حامل این الل ها نرمال هستند اما امکان دارد هنگام گامت زایی الل های بیماری زا را به فرزندان خود منتقل کنند. الل های با 66 تا 1700 تکرار نیز بیماری زا هستند. البته اکثر بیماران 600 تا 1200 تکرار دارند.
96 درصد مبتلایان به این بیماری برای جهش بسط تکرارهای تری نوکلئوتیدی هموزیگوت هستند. 4 درصد مبتلایان نیز هتروزیگوت مرکب هستند که حامل یک الل با بسط تری نوکلئوتیدی و الل دیگر با یک موتاسیون نقطه ای در بخش رونویسی شونده ژن هستند.
بررسی بسط تکرارهای نوکلئوتیدی GAA با انجام آزمایش PCR با استفاده از پرایمرهای اختصاصی برای ژن FXN انجام می شود. با توجه با اندازه باند مشاهده شده امکان تفریق افراد نرمال، هتروزیگوت و هموزیگوت فراهم می شود. البته افرادی که تعداد تکرارهای آنان بسیار زیاد باشد در این آزمایش باندی ایجاد نمی کنند برای تایید وجود الل بسط یافته در این افراد لازم است آزمایش ساترن بلات انجام گیرد.

منابع:

1- GeneReviews
Edited by Roberta A Pagon, Editor-in-chief, Thomas C Bird, Cynthia R Dolan, and Karen Stephens
Friedreich’s Ataxia
2- Orpha.net
Friedreich’s Ataxia
Edited by professor Alexies Brice