آجر

[امید عباسی]

2-2-1كلیات
آجر سنگی است ساختگی (مصنوعی) كه نوع رسی آن از پختن خشت (گل شكل داده شده) و نوع ماسه آهكی آن از عمل آوردن خشت ماسه آهكی (كه از فشردن مخلوط همگن ماسه سیلیسی و آهك در قالب ساخته می‌شود) با بخار تحت فشار زیاد به دست می‌آید، آجرهای بتنی همانند بلوكهای سیمانی تهیه می‌شوند. آجر رسی عمدتاً از سیلیكاتهای آلومینیوم بوده و آجر ماسه آهكی از سنگدانه‌های ریز سیلیسی تشكیل شده است كه توسط خمیری از جنس سیلیكات كلسیم به همدیگر چسبیده‌اند. این آجر معمولاً به رنگ خاكستری است ولی می‌توان با افزودن رنگ مناسب آن را به رنگهای دیگر نیز تولید نمود. آجر به اشكال مكعب مستطیل توپر، سوراخدار، توخالی (مجوف تیغه‌ای و سقفی) و قطعات نازك تولید می‌شود. از آجر در ساختن دیوارهای باربر، تیغه‌های جدا كننده، سقفهای تیرچه بلوك، طاق ضربی بین تیرآهنها و نمای خارجی و داخلی ساختمانها بهره‌گیری می‌شود.
2-2-2 انطباق با مشخصات و استانداردها
آجرهای مصرفی در هر پروژه باید از نظر ویژگیهای فیزیكی، شیمیایی و مكانیكی (مانند ابعاد، رنگ و دیگر مشخصه‌ها) با آنچه در نقشه‌ها، دستور كارها، مشخصات فنی خصوصی و سایر مدارك پیمان ذكر شده است منطبق باشد. نمونه آجرهای مصرفی اعم از پشت كار و نما، توپر و سوراخدار مجوف تیغه‌ای و سقفی، انواع رسی و ماسه آهكی باید قبلاً به تصویب دستگاه نظارت برسد.
ویژگیهای فیزیكی، شیمیایی و مكانیكی آجرها و روش آزمایش آنها باید مطابق استانداردهای ایرانی زیر باشد:
ـ استاندارد شماره 7 : آجرهای رسی (مشتمل بر ویژگیها، نمونه‌برداری و روشهای آزمایش)
ـ استاندارد شماره 2909 : استاندارد ویژگیها و روشهای آزمون تیرچه و بلوك سقفی
ـ استاندارد شماره 991 : آجر نسوز جهت طاقهای قوسی
ـ هر استاندارد ایرانی دیگری كه تا زمان انعقاد پیمان در باره آجر تدوین یا تجدید نظر شود
تا زمانی كه استاندارد ایرانی در پاره‌ای موارد تدوین نشده باشد در درجه اول استانداردهای ”سازمان بین‌المللی استاندارد ISO “ معتبر خواهد بود و در صورت نبودن استاندارد مذكور به ترتیب استانداردهای آلمانی DIN ، بریتانیایی BS و آمریكایی ASTM ملاك عمل قرار خواهد گرفت.
2-2-3 ویژگیها و حداقل حدود قابل قبول
2-2-3-1 آجرهای رسی
آجرهای مصرفی در نما باید مطابق استاندارد ایرانی شماره 7، عاری از معایب ظاهری مانند ترك‌خوردگی، شوره‌زدگی، آلوئك و نظایر آن باشد. طول، عرض و ضخامت آجرهای ماشینی باید به ترتیب 2±220 و 1±105 و 1±55 میلیمتر باشد. طول، عرض و ضخامت آجرهای دستی باید به ترتیب 4±210 و 3±100 و 2±55 میلیمتر باشد. ضخامت آجرهای نازك نما در هر دو مورد ماشینی و دستی باید برابر 1±30 یا 1±40 میلیمتر بوده و طول و عرض آنها عیناً مانند آجرهای ضخیم باشد. لبه آجرها باید مستقیم و زوایای آنها قائمه و سطوحشان صاف باشد، پیچیدگی در امتداد سطح بزرگ آجر حداكثر 4 میلیمتر و در امتداد سطح متوسط آجر تا 5 میلیمتر مجاز است. وجود یك ترك عمیق در سطح متوسط حداكثر تا عمق 40 میلیمتر در آجر پشت كار بلااشكال می‌باشد. طول شكستگی و دندانه‌ای شدن خطوط و زوایا نیز در آجر پشت كار نباید از 15 میلیمتر تجاوز كند و تعداد آن در هر آجر نباید از دو عدد بیشتر باشد. در آجرهای سوراخدار، سوراخها باید عمود بر سطح بزرگ آجر و به طور یكنواخت در سطح آن توزیع شده و جمع مساحت آنها باید بین (25%) تا (40%) سطح آجر باشد. بعد سوراخهای مربع و قطر سوراخهای دایره‌ای باید حداكثر به 26 میلیمتر محدود شود و ضخامت دیوار بین سوراخ و لبه آجر بیش از 15 میلیمتر و فاصله بین دو سوراخ بیش از 10 میلیمتر باشد. وزن ویژه هر دو نوع آجر نباید از 1.7 و وزن فضایی آنها از 1.3 گرم بر سانتیمتر مكعب كمتر شود. حداقل تاب فشاری آجرهای دستی 80 و ماشینی پر مقاومت 175 و ماشینی متوسط 125 و ماشینی كم مقاومت 85 كیلوگرم بر سانتیمتر مربع استاندارد شده است و تاب فشاری آجرهای مصرفی نباید از این حدود كمتر باشد. ضخامت تیغه‌های آجر مجوف دیواری و بلوك سفالی سقفی حداقل 8 و رواداری و ابعاد آنها 4± میلیمتر می‌باشد.
آجرهای مصرفی باید در برابر یخبندان پایدار بوده و در آزمایش یخزدگی دچار خرابیهای ظاهری مانند ورقه شدن، ترك خوردن و خرد شدن نشوند. درصد وزنی جذب آب 24 ساعته آجرهای ماشینی نباید از 16 و در مورد آجرهای دستی از 20 بیشتر شده و در هر دو نوع آجر از 8 كمتر باشد. آجرهای توخالی تیغه‌ای و سقفی و قطعات نازك آجری مورد مصرف در نماسازی (به ابعاد تقریبی 20×40×200 یا 20×30×200 میلیمتر یا قطعات نازك آجری نما به ضخامت حدود 20 میلیمتر با نقش چند آجر بندكشی شده) حداقل باید دارای مشخصات آجرهای ماشینی با مقاومت متوسط مندرج در استاندارد ایرانی شماره 7 باشند.
مصرف آجر غیراستاندارد در صورتی مجاز است كه استفاده از آن در مشخصات و نقشه‌ها پیش‌بینی شده و نمونه آن به تصویب دستگاه نظارت رسیده باشد و دست كم دارای ویژگیهای زیر باشد:
الف:كاملاً پخته و یكنواخت و سخت باشد و در برخورد با آجر دیگر صدای زنگدار ایجاد كند.
ب:تاب فشاری آن دست كم (80%) مقادیر مندرج در استاندارد ایرانی شماره 7 باشد.
ج:جذب آب آن در حدود مقادیر تعیین شده در استاندارد باشد، در غیر این صورت مصرف آن فقط در اجزائی از ساختمان كه در معرض رطوبت قرار نمی‌گیرند مجاز است.
د:آجر مصرفی در نما باید دارای شكل، نقش و رنگ موردنظر طراح بوده، و رواداری ابعاد آن حداكثر، (30%) بیش از رواداریهای مندرج در استاندارد ایرانی شماره 7 باشد.
هـ:آجر مورد مصرف در اقلیمهای سرد باید در برابر یخبندان مقاومت مورد نظر را داشته باشد.
و:مصرف تكه آجر شامل سه قد (آجر)، نیمه (آجر)، چارك (آجر) و كلوك (پاره آجر) در قسمتهای درونی و پشت كار و نیز در مكانهایی كه مصرف آجر درست مقدور نیست مجاز می‌باشد.
ز:مصرف آجرهای ترك‌دار، كج و معوج، گود و برجسته كه انحنا، گودی و برجستگی آنها از 5 میلیمتر تجاوز نكند مشروط بر اینكه تعداد آنها از (20%) كل آجرها بیشتر نشود بلااشكال است. مصرف آجرهای نما كه دارای آلوئك یا ترك باشند، تنها در پشت كار مجاز خواهد بود.
مصرف آجرهای كهنه درصورتی كه مطابق مشخصات بوده و كاملاً تمیز شده باشد مانعی ندارد، ولی بهتر است به همراه آجرهای نو و در پشت كار از آنها استفاده شود.
2-2-3-2 آجرهای نسوز
آجرهای نسوز مورد مصرف در ساختمان معمولاً از خاكهای نسوز تهیه می‌شوند. این آجرها علاوه بر دارا بودن مشخصات آجرهای معمولی باید گرمای 1580 درجه سلسیوس را بدون آنكه خمیری شوند و از شكل بیفتند، تحمل كنند. مقاومت آجر نسوز دست كم باید 16 مگاپاسكال (حدود 160 كیلوگرم بر سانتیمتر مربع) باشد.
آجرهای نسوز مصرفی در كارهای تأسیساتی مانند دیگهای آب گرم و بخار، تابع شرایط ویژة مربوط به خود خواهند بود.
2-2-3-3 آجرهای بتنی
آجرهای بتنی باید با شرایط مندرج در مشخصات بلوكهای بتنی مطابقت داشته باشند.
2-2-3-4 آجرهای ماسه آهكی
آجرهای ماسه آهكی معمولاً به صورت توپر و سوراخدار به ابعاد حدود آجر رسی یا مضاربی از آن با ملحوظ داشتن ضخامت ملات ساخته می‌شوند. رواداری طولی و عرضی این آجرها 5/2± و برای ضخامت 2± میلیمتر می‌باشد. آجرهای ماسه آهكی در قطعات نازك و با ضخامت كم برای مصرف در نماسازی نیز تولید می‌شود.
ویژگی آجرهای ماسه‌آهكی بستگی به جنس مواد خام، نحوه قالب‌گیری، دما و مدت پخت آنها دارد. گروه‌بندی آجرهای ماسه آهكی بر حسب تاب فشاری آنها صورت می‌گیرد. حداقل میانگین تاب فشاری آجرهای كم مقاومت باید 5/7، آجرهای با تاب متوسط 10 و آجرهای پر مقاومت 15 و آجرهای ممتاز 20 مگاپاسكال (هر مگاپاسكال حدوداً 10 كیلوگرم بر سانتیمتر مربع است) و میانگین تاب خمشی آنها به ترتیب باید 1.8، 2.2، 2.8 و 3.4 مگاپاسكال باشد. ضریب تغییرات مقاومت نسبت به میانگین نباید برای آجر ممتاز از (20%) و سایر انواع از (30%) تجاوز نماید.
آجر ماسه آهكی باید 15 دوره یخبندان تا 15 درجه زیر صفر و آب شدن را تحمل كند. كاهش نسبی مجاز تاب فشاری پس از آزمایش یخ زدن نباید بیش از (20%) باشد. وزن فضایی آجر ماسه آهكی به تاب فشاری آن بستگی دارد و برای آجرهای كم مقاومت، متوسط، پر مقاومت و ممتاز، به ترتیب نباید از 1.5،1.7، 1.9 و 2.1 گرم بر سانتیمتر مكعب كمتر شود. جمع‌شدگی ناشی از خشك شدن آجرهای ماسه‌ آهكی ممتاز نباید از (2.5%) و در مورد سایر آجرها از (3.5%) بیشتر شود. ظاهر آجرهای ماسه آهكی باید تمیز، یكنواخت و عاری از ترك و حفره و مواد خارجی مانند خاك و آهك و مواد آلی گیاهی باشد. جذب آب آجر ماسه آهكی در 24 ساعت نباید از (8%) كمتر و از (20%) بیشتر شود.
2-2-4 آجر مناسب براي مصارف گوناگون
آجر مناسب براي مصارف گوناگون در جدول زير آمده است:


2-2-5 مصالح نصب و ملاتها
2-2-5-1 دوغابها و ملاتها
برای دوغابها و ملاتهای آجركاری و بندكشی به فصل مربوطه مراجعه شود.
2-2-5-2 اتصالات و بستها
مصالح نصب آجرهای نازك و اتصالات و بستهای فلزی كه در دیوارهای دو جداره و نظایر آن به كار می‌رود، باید فلز زنگ نزن باشد و یا تمام قسمتهای آن در داخل ملات یا دوغاب قرار گیرد تا از زنگزدگی آنها جلوگیری به عمل آید. اتصالات غیر فلزی به لحاظ دوام و استحكام باید قبلاً به تصویب دستگاه نظارت برسد.
2-2-6 حمل و نقل و نگهداری
بارگیری، حمل و باراندازی انواع آجر باید با دقت انجام شود به نحوی كه ضایعات به حداقل ممكن برسد. آجرها و بلوكها باید در محل تمیز و سرپوشیده به طور جدا از هم دسته‌بندی شده و از تماس آنها با خاك، مواد مضر، رطوبت و یخ و برف جلوگیری شود.
آزمایش نمونه‌های گرفته شده از آجر در كارخانه و كارگاه باید منطبق با ویژگیهای مورد نظر در مشخصات كار باشد.