تاریخچهٔ فعالیتهای باستانشناسی در افغانستان
بیشینهٔ فعالیتهای باستانشناسی در افغانستان به سال ۱۸۳۳ میلادی میرسد، زمانی که افسران کمپانی هند شرقی بریتانیا، ارتش هند و مأموران سرحدی افغان و سیاحانی چون چارلز میسون (Charles Masson) گنجینههای باستانی افغانستان را برنگری میکردند و مجموعههای کوچک و گرانبها را گردآوری میکردند.
موزیم (موزهٔ) ملی افغانستان در سال ۱۹۱۸ میلادی (۱۲۹۷ هجری خورشیدی) در منطقهٔ باغِ بالایکابل تأسیس شد.
در اوایل تأسیس این موزیم که در آن دوران "عجایب خانه" نام داشت، فقط بعضی از آثار تاریخی مثل قرآنهای خطی، صنایع دستی، آثار برجایمانده از جنگهای دوران استقلال و برخی کتابهای کمیاب در آن نگهداری میشد.
این موزیم در ۱۵ نوامبر ۱۹۲۴ میلادی (۲۵ عقرب (آبان) ۱۳۰۳ هجری خورشیدی)، از باغ بالا به ارگ منتقل شد و به شکل رسمی توسط امانالله شاه افتتاح شد.
از ویژگیهای مهم موزیم ملی افغانستان این بود که تمام آثار به نمایش گذاشته شده در آن از داخل خود این کشور کشف شده بود.در اولین قانون اساسی افغانستان که در زمان امانالله شاه به تصویب رسید، یک ماده مفصل به کاوش و حفظ آثار تاریخی و تشکیل محلی برای نگهداری آثار تاریخی این کشور اختصاص داده شد.
به موجب این قانون، مقرر شد که شعبه "حفریات و موزیم" زیر نظر وزارت معارف (آموزش و پرورش) فعالیت کند.
از مهمترین کارهای این شعبه، کشف و حراست از آثار تاریخی و انتقال آنها به موزیم ملی بود. از آنجایی که دولت افغانستان امکانات و نیروی انسانی لازم را برای کشف آثار باستانی در اختیار نداشت قراردادی به این منظور با دولت فرانسه امضا کرد.
به موجب این قرارداد مقرر شد که یک هیات فرانسوی به سرپرستی موسیو فوشه به افغانستان سفر کند و در کنار کاوشگران افغان به کشف و شناسایی آثار تاریخی بپردازد.
این قرارداد به فرانسویها حق میداد که از دو اثر کشف شده مشابه یکی از آنها را به فرانسه انتقال دهند.
در دورهٔ حکومت ظاهرشاه، افغانستان در ۴ می ۱۹۴۸ م. (۱۴ ثور (اردیبهشت) ۱۳۲۷) به عضویت سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی ملل متحد - یونسکو - پذیرفته شد.
و در سال ۱۹۵۷ موزیم با یونسکو قرارداد نموده، و به معیارهای جهانی تنظیم گردید و همچنان بعضی آثار تاریخی موزیم به شکل جهانی ثبت گردید.
با توجه به اینکه سرزمین افغانستان از نظر تاریخی مهم و دست نخورده باقی مانده بود، توجه کاوشگران کشورهای مختلف به سوی این کشور جلب شد.
در این دوران، بعضی از آثار تاریخی موزیم ملی در فهرست آثار تاریخی یونسکو به ثبت رسید و کاوشگرانی از فرانسه، ایتالیا، آلمان و شوروی سابق، برای کشف آثار تاریخی افغانستان به این کشور سفر کردند.
احمدعلی کهزاد مورخ و باستان شناس افغان یکی از کسانی بود که در کنار کاوشگران خارجی به جستجوی آثار تاریخی میپرداخت که کشف بسیاری از آثار تاریخی افغانستان با تلاشهای او بودهاست.
در سال ۱۹۷۴ موزیم رشد بیشتری نمود و توجه خاص به آن معطوف شد.
بعد از ایجاد موزیم در مناطق مختلف کشور، حفاری فنی آغاز شد و آثار مختلف به موزیم کابل جمعآوری گردید و هم در بعضی از ولایات موزیمهای منقول و غیر منقول ایجاد شد
مانند:
موزیم منقول و موزیم غیر منقول تپهسردار ولایت غزنی، موزیم قندهار، موزیم هرات، موزیم میمنه، موزیم بلخ، موزیم غیر منقول بامیان، موزیم غیر منقول هده ننگرهار و بعضی از موزیمهای خّرد و کوچک دیگر.
در زمان حکومت داوودخان (۱۹۷۴-۱۹۷۹/۱۳۵۲-۱۳۵۷ ه.خ.) و با کشف آثار تاریخی که هر روزه از دل خاک بیرون میآمد و به موزیم ملی در کابل منتقل میشد، این موزیم به یکی از گنجینههای مهم منطقه تبدیل شد.
در طول سه دهه جنگهای داخلی در افغانستان کاوشهای باستانشناسی نیز متوقف گردید. با ورود نیروهای مجاهدین به شهر کابل در ۸ ثور (اردیبهشت) ۱۳۷۱ (۱۹۹۲) و با گسترش جنگ در داخل پایتخت، از ساختمان موزیم ملی نیز به عنوان سنگر نبرد استفاده شد.
در این دوره، بیش از هفتاد درصد آثار ارزشمند این گنجینه نابود شد و یا مورد غارت قرار گرفت. پس از سقوط حکومت مجاهدین و آمدن طالبان به کابل، بیشتر آثار باقی مانده این موزیم، به خصوص مجسمههایی که تا آن زمان هنوز در موزیم باقیمانده بود، توسط طالبان که هر نوع مجسمهای را کفرآمیز میدانستند از بین برده شد. حتی گفته میشود که وزیر اطلاعات و فرهنگ طالبان با دست خود بعضی از مجسمههای موزیم را از بین برده است.
در سالهای اخیر با حمایت یونسکو و با تلاش وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان، تعداد زیادی از آثار غارت شده این کشور، از کشورهای اروپایی بازگردانده شده است و هنوز هم بسیاری از این آثار در موزیمهای کشورهای اروپایی نگهداری می شود.
اخیراً نیز، وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان اعلام کرد که دور تازهای از کاوش آثار تاریخی را در نقاط مختلف کشور آغاز کرده است.
علاقه مندی ها (Bookmarks)