تاریخچه چای در ایران و جهان

[Almas Parsi]

تاریخچه چای در ایران و جهان

تحقیقات نشان می دهد که بوته چای را حدود سه هزار سال قبل از میلاد مسیح در چین می شناختند. گیاه چای و انواع آن به حالت وحشی در شمال هند در ناحیه ای به نام آسام و مناطقی مانند تونیکین و لائوس می رویید.
هم اکنون کشت این گیاه در کشورهای چین، هندوستان، ژاپن، سیلان، جاوه، برزیل، نواحی شمالی ایران و... و بسیاری از کشورهای اروپایی رواج دارد. از نظر کاشت و مصرف چای، چین اولین محلی است که این گیاه در آنجا در حدود 270 سال قبل از میلاد مسیح کشت شده و به مصرف می رسیده است، مردم ایالات شان (shan) و برمه از برگ چای استفاده می کردند.
آنگاه پس از آن به سایر کشورها منتقل شده است. هم اکنون کشت چای از مدار 42 درجه عرض شمالی تا 33 درجه عرض جنوبی رواج دارد. از نظر گیاهشناسی و جغرافیایی، دانشمندان طبق بررسی ها و تحقیقات انجام شده، مکان درختان وحشی چای را در ناحیه ای بین یونان (یکی از ایالات جنوبی چین) و شمال هندوچین و بیرمانی و شمال شرقی هندوستان تعیین کرده اند.






کشت چای از دوره یانگ تسه آغاز شد و سپس از آنجا به طرف سواحل اقیانوس آرام و آنگاه به طرف جزایر ژاپن کشیده شده است، پس از آن نیز از سمت جنوب و غرب کشت چای توسعه یافته و سپس به هندوستان، هندوچین و جزایر اندونزی رسیده است. تا مدتها کشت و تولید چای تنها به کشور چیناختصاص داشت و دیگر کشورها از وجود این گیاه و مصارف آن اطلاع چندانی نداشتند. در زمانهای بسیار کهن کاهن های بودایی برای خواندن دعای بیشتر و درمان بیماری ها از چای به عنوان یک عامل تقلیل دهنده خواب استفاده می کردند که البته کشت اولیه چای نیز در این معابد انجام گرفته است.
هزاران سال پیش کشاورزان چینی، برگ های چای را که به صورت وحشی می رویید می چیدند و پس از پلاس کردن در معرض نور آفتاب و مالش دادن آن توسط دست آن را به وسیله حرارت آفتاب و یا ذغال خشک سپس از آن استفاده می کردند. در مورد مصرف اولیه چای در ژاپن افسانه ای وجود دارد بدین صورت که، کشیشی به نام بودهیدهارما (BODHIDHARMA) در هنگام مراجعت از چین به ژاپن خواب بر او غلبه کرد، پس از بیدار شدن برای تنبیه خود مژه های خود را کند و روی زمین ریخت، این مژه ها در خاک ریشه داد و تبدیل به درخت چای شد، از آن به بعد برای مبارزه با خواب از این گیاه استفاده کردند.
همانطور که بیان شد، این گیاه پس از ژاپن به نواحی دیگر آسیا از قبیل اندونزی، هندوستان، سیلان، پاکستان و... منتقل شد، آنگاه از حدود قرن 15 کشت چای در اروپا نیز رواج یافت به طوری که در کشورهایی نظیر انگلستان، فرانسه، هلند، آلمان، کشورهای متحده آمریکای شمالی و روسیه کشت و تولید چای در کشورهای مشترک المنافع (شوروی سابق) از سال 1893 آغاز شد، در این سال اولین بوته های چای در آذربایجان کشت شد. در این سال ها توسط یکی از مالکان لنکران به نام «م.او.نووسیلف» بیش از دو هزار بوته چای کاشته شد. در حال حاضر مزارع چای این کشور در حدود شش هزار هکتار است.
تاریخچه کشت چای در ایران



از اوایل قرن بیستم چایکاری در کشورهای ایران و ترکیه آغاز شد. قبل از سال 1280 هجری شمسی، کشت چای در ایران رواج نداشت و ایرانیان قدیم به جای چای، قهوه می نوشیدند. به همین دلیل چایخانه های امروزی همان نام سنتی خود یعنی قهوه خانه را حفظ کردند. در سال 1280 هجری شمسی مطابق با سال 1901 میلادی به علت علاقه دولت وقت ایران به کشت چای در کشور به مرحوم شاهزاده حاج محمدمیرزا کاشف السلطنه چایکار که در آن زمان ژنرال کنسول ایران در هند بود ماموریت داده شد تا چگونگی کشت و کار چای و اصول چایسازی را بیاموزد. مرحوم چایکار پس از مدت ها کار و تلاش روی مزارع چای در هند (حدود یکسال و نیم) موفق شد اصول و فنون چایکاری را بیاموزد. پس از آن با موافقت دولت وقت هند دو هزار نهال را به ایران آورد بعد از مدت ها تلاش و تحقیق و بررسی بهترین محل کشت آن را شهرستان لاهیجان شناخت.




پس از آن، مرحوم چایکار با مشقات زیاد قطعه زمینی به مساحت حدود شش جریب در اطراف لاهیجان و همچنین مقداری زمین در اطراف تنکابن یافت و شروع به کشت چای در این دو قطعه اراضی کرد که خوشبختانه از آنها چای معطر به دست آورد. مرحوم چایکار اولین شخصی بود که در ایران به کاشت این گیاه و تهیه چای خشک اقدام کرد. مرحوم چایکار بار دیگر در سن 65 سالگی عازم هند و چین و ژاپن شد و متخصصینی به نام های دیلونگزی، فونچین و موچین را به استخدام دولت ایران درآورد تا چایکاری و چایسازی را به ایرانیان بیاموزند ولی متاسفانه، کاشف السلطنه در مراجعت از این سفر در سال 1308 هجری شمسی روز دوشنبه 31 فروردین ماه در نزدیکی بوشهر با اتومبیل شخصی خود به دره پرت و کشته شد.
هم اکنون آرامگاه این مرد که اکثر عمر خود را صرف کشت چای و ترویج آن در ایران نمود بنا به وصیتش در شهر لاهیجان روی تپه ای به مساحت هزار متر مربع در قسمت جنوب غربی لاهیجان واقع شده است. پس از کشت چای در لاهیجان، کشت این گیاه در سایر شهرهای شمالی از قبیل لنگرود، سیاهکل، املش، رودسر، تنکابن، رامسر و برخی از شهرهای دیگر شمالی رواج یافت.
در سال 1309 سطح زیر کشت چای به 100 هکتار رسید و در این سال اولین باغ کشاورزی در تنکابن تاسیس شد. سپس در سال 1330 سطح زیر کشت آن به 10281 هکتار رسید.

منبع : آفتاب