سد دز

[امید عباسی]

سد دز بلندترين سد ايران و در زمان ساخت نيز مرتفع ترين سد مخزني در خاورميانه بوده است. اين سد از نوع بتني دو قوسي بوده و بر روي رودخانه دز در استان خوزستان، جنوب غربي ايران ساخته شده است. محل سد در 25 كيلومتري شمال شهرستان دزفول قرار دارد. رودخانه دز كه از ارتفاعات غربي زاگرس (كوههاي بختياري) سرچشمه مي گيرد از نظر ميزان آبدهي دومين رودخانه ايران محسوب مي شود و در 45 كيلومتري شمال اهواز به رودخانه كارون مي پيوندد.
اين سد 125000 هكتار از اراضي پايين دست را‌ آبياري مي كند و نيروگاه آن داراي قدرت نصب 520 مگا وات مي باشد. از ديگر اهداف اين سد كنترل سيلاب هاي بالادست آن مي باشد.
مشخصات سد
سد از نوع بتني دوقوسي مي باشد كه ارتفاع آن از پي 203 متر از كف رودخانه 190 متر است. عرض بدنه در پي 27 متر و در تاج 5/4 متر، طول تاج 212 متر و رقوم تاج سد 354 متر از سطح دريا مي باشد. حداكثر تراز بهره برداري سد، در رقوم 350 متر از سطح دريا طراحي شده بود كه از سال 69 به اين سو ، به منظور بهينه سازي بهره برداري، تا رقوم 352 متر از سطح دريا افزايش يافته است. سطح درياچه در اين رقوم به 65 كيلومتر مربع مي رسد. حداقل تراز بهره برداري از مخزن 310 متر و رقوم آستانه سرريزها 335 متر از سطح دريا است. دهانه آبگير نيروگاه در رقوم 275 متر از سطح دريا نصب شده و دبي طراحي نيروگاه 348 متر مكعب بر ثانيه است.
زمين شناسي
سد و سازه هاي آن بر روي سنگهايي از جنس كنگلومرا ساخته شده اند كه حدود 600 متر ضخامت دارد و فاقد هر گونه، ترك، درز و شكاف است و فقط در برخي از قسمتها، نياز به تزريق سيمان بود.
مشخصات سازه هاي جنبي
سازه هاي جنبي سد دز داراي مشخصات زير مي باشد:
سرريز : در تكيه گاه چپ دو سرريز تونلي به طول 400 متر مجهز به دريچه هاي قطاعي با ابعاد 5/10×15 متر احداث شده است. سيلاب طراحي 10000 متر مكعب بر ثانيه و حداكثر ظرفيت تخليه از سرريزها 6000 متر مكعب بر ثانيه است.
دريچه هاي آبياري: در رقوم 222 متر از سطح دريا در بدنه سد سه مجراي دريچه دار به منظور تامين آي كشاورزي در شرايط عدم كفاف خروجي از توربين ها و يا توقف كار نيورگاه و همچنين تخليه رسوبات ورودي به مخزن تعبيه شده است. حداكثر ظرفيت تخليه اين دريچه ها كه به شيرهاي مخروطي با قطر 5/1 متر مجهزند در شرايط گشودگي كامل 235 متر مكعب بر ثانيه است.