اختلال شخصیت خود نمایشی

[zoh_reh]

اختلال شخصیت نمایشی

شاید در یك میهمانی یا مكان عمومی با فردی مواجه شوید كه برای جلب‌توجه دست به كارهای غیرعادی زده است مثلا لباس‌های عجیب و غریب پوشیده، آرایش زننده‌ای دارد یا با صدای كارتونی و فیلمی صحبت می‌كند...

خلاصه سعی دارد به هر شیوه‌ای دیگران را شیفته خود كند. این هفته می‌خواهیم بدانیم آیا این اعمال جزیی از اختلال‌های شخصیتی محسوب می‌شوند؟ این اشخاص واقعا چه اهدافی را دنبال می‌كنند و چرا چنین صفاتی در آنها پدیدار شده است؟
دكتر سیدعلی احمدی ابهری، روان‌پزشك و استاد گروه روان‌پزشكی دانشگاه علوم پزشکی تهران بیشتر دراین‌باره توضیح می‌دهد.

سلامت: آقای دكتر! لطفا شخصیت را تعریف كنید و بگویید چگونه متوجه می‌شوید كه فردی دچار اختلال‌های شخصیتی است؟

شخصیت در واقع الگوهای رفتاری است كه در پاسخ به تجارب درون ذهن فرد یا تجارب بیرونی او ظاهر می‌شود. ما شخصیت را نسبت به رفتارهای بیشتر افراد مقایسه می‌كنیم یعنی اگر فردی از الگوهای رفتاری دیگر افراد جامعه تبعیت می‌كند در آن صورت شخصیتش را طبیعی تلقی می‌كنیم اما اگر در فردی تفاوت بارزی وجود داشته‌ باشد، می‌گوییم الگوهای موجود در او ناسازگارانه است و همین ناسازگاری در نهایت در عملكرد شغلی، اجتماعی و ارتباطی او اختلال به وجود می‌آورد و او را از دیگر مردم متفاوت می‌كند. اختلال‌های شخصیتی را به سه گروه تقسیم می‌كنیم كه گروه اول عبارتند از شخصیت‌های بسیار عجیب و غریب كه دچار خیال‌پردازی، بدبینی و انزوا هستند. گروه دوم شخصیت‌های نمایشی هیجانی كه شامل نمایشی، خودشیفتگی و مرزی است و گروه سوم شخصیت‌های اضطرابی كه از افراد وسواسی، دوری گزین و... تشكیل می‌شوند.

سلامت: حال وارد بحث اصلی‌مان شویم كه همان شخصیت‌های نمایشی هیجانی است. اصولا این افراد چه رفتارهای دارند؟

شخصیت‌های نمایشی هیجانی كه در گروه دوم قرار می‌گیرند، رفتارهای متعددی از خود بروز می‌دهند. همان‌گونه كه از اسمش پیداست رفتار آنها نمایشی یا تظاهرمأبانه است. آنها دست به رفتارهای تحریك‌آمیز و اغواگرانه می‌زنند و رفتارهای نارسا و غیرعادی از خود نشان می‌دهند. این نوع شخصیت در مردان و زنان دیده می‌شود ولی در جنس مونث بیشتر است. زنان مبتلا به این اختلال شخصیت سعی در خودنمایی و جلب‌توجه هرچه بیشتر دارند. نوع پوشش ظاهری و نوع آرایش آنها با دیگر زنان جامعه متفاوت است و قصد دارند وجود خود را بیش از پیش مطرح كنند و به تعبیر عامیانه در دل دیگران جا كنند. علاوه بر اینكه در رفتار جلب توجه می‌كنند در حركات نیز سعی می‌كنند دیگران را جذب كنند. بعضی از آنها حتی جسمی‌سازی می‌كنند یعنی تظاهر می‌كنند دچار مشكل جسمی شده‌اند و مكررا بهانه جسمی پیدا می‌كنند. به عنوان مثال وانمود می‌كنند قلبشان درد می‌كند تا نظر اطرافیان از قبیل والدین، همسر، دوست و اطرافیان را جلب كنند حتی در موارد پیشرفته‌تر یك موضوع عاطفی را به اختلال فیزیكی تبدیل می‌كنند و پیامی كه دارند این است كه آنچنان تحت‌تاثیر موضوع قرار گرفته‌اند كه جسمشان دچار مشكل شده است مثلا لنگان لنگان قدم برمی‌دارند. مرحله بعدی حالت تجزیه‌ای است؛ یعنی بیمار از واقعیت‌های ذهنی و بیرونی دور می‌شود و هویت خود را فراموش می‌كند یا موقتا برای آرامش خود موضوعی كه بار سنگین عاطفی داشته باشد را از یاد می‌برد و به انكار متوسل می‌شود و در قالب شخصیت دیگری قرار می‌گیرد و خود را چیز دیگری نشان می‌دهد كه در ذهن دوست داشته این چنین باشد. وانمود می‌كند پدر و مادرش كس دیگری هستند، خودش پزشك یا مهندس است در حالی كه سواد چندانی ندارد یا بدون اینكه پولی داشته باشد خود را صاحب یك كارخانه بزرگ می‌داند.

سلامت: به نظر شما كمبود محبت باعث می‌شود تا این اندازه محتاج توجه باشند؟

می‌توانیم بگوییم از نظر عاطفی نیازهای عاطفی آنها در كودكی، نوجوانی و زمان رشد تامین نشده است اما از نظر علمی این گروه از انسا‌ن‌ها از مكانیسم‌ها و ابزارهای بالغانه و رسا استفاده نمی‌كنند و برای حل مشكلات و مسایل خود از راه درست كمك نمی‌گیرند. در حقیقت مكانیسم‌های رفتاری ناقص و ناپخته رشد كرده‌اند و تكمیل شخصیتی رخ نداده است. یك انسان كامل با شخصیت كاملش به حل مساله می‌پردازد و نیازی به وابستگی و چسباندن خود به دیگران و جلب توجه آنها ندارد.

سلامت: ژنتیك در این مساله نقشی دارد؟

الگوهای رفتاری نقش مهمی در شكل‌گیری شخصیت انسان‌ها دارد. افراد دچار اختلال‌های شخصیتی به طور قطع الگوی خود را از محیط برداشت می‌كنند و این امر اكتسابی است اگر چه ژنتیك نیز ممكن است موثر باشد.

سلامت: جایگاه اجتماعی آنها چگونه است؟

آنها معمولا انسان‌های موفقی نیستند چون رفتارهای غیرعادی‌ای از خود نشان می‌دهند و از طرف جامعه و حتی خانواده طرد می‌شوند. حتی از لحاظ عاطفی و احساسی بسیار سردمزاج‌اند و این سردی در روابط زناشویی نیز نمود پیدا می‌‌كند.

سلامت: به نظر شما با افزایش سن اختلال شخصیتی شدت می‌یابد؟
نه، افزایش سن، تحصیلات و تجربه‌ها به بهبود اوضاع كمك می‌كند. فرد دچار اختلال در اثر برخورد با واكنش‌های غیرعادی دیگران به مرور متوجه مشكل خودش می‌شود ولی این مساله عمومیت ندارد و همیشه عوامل ذكرشده باعث برطرف‌شدن مشكل نمی‌شود.

سلامت: آیا این افراد درمان‌پذیر هستند؟
درمان را از درون خانواده‌‌ها آغاز می‌كنیم. به اطرافیان توصیه می‌كنیم به گفته‌های آنها بها ندهند تا موضوع عمق بیشتری پیدا نكند یعنی وقتی خود را به مریضی یا لنگی یا غش می‌زند یا سعی دارد با كلمات عجیب و غریب جلب توجه كند، توجه نكنیم. با این كار یعنی با عدم توجه به او امتیازی هم نمی‌دهیم ولی این عكس‌العمل موقتی است. خود بیماری درمان دارویی ندارد. از آنجا كه اغلب آنها افسرده هستند از داروهای ضدافسردگی استفاده می‌كنیم تا وضعیت رفتاری بهتری پیدا كنند ولی قادر به تغییر شخصیت او نیستیم. درمان اصلی روانكاوی است و درمان‌های عمیق تحلیلی می‌تواند باعث بهبود آنها شود.

سلامت: البته روانكاوی مشروط بر آن است كه خود بیمار تمایل به درمان داشته باشد، این‌طور نیست؟
البته كاملا درست است. در اختلال شخصیتی اصولا بینش وجود ندارد یعنی خود فرد اصلا نسبت به اختلال خود آگاهی ندارد. آنها زمانی مراجعه كنند كه در اثر گذر زمان به نوعی آگاهی می‌یابند كه از جامعه و موفقیت‌ها دورمانده‌اند و جامعه آنها را طرد كرده است. همسر، والدین، دوست و آشنا به آنها بهایی نمی‌دهند و وقتی مراجعه می‌كنند ما آنها را در كانون درمانی روانكاوی قرار می‌دهیم.

شخـصـیـت هـای نمـایـشی در مـعـرفـی افـسردگـی انـد
درواقع هیچ‌کس بی‌شخصیت نیست، دانشمندان علوم روان ابعاد شخصیتی متعددی را شناسایی و نام‌گذاری کرده‌اند که هر انسانی یکی از آن خصوصیات را داراست اما اینها نشانه بیماری نیستند بلکه هرگاه این صفات و خصایل از اندازه‌ای بگذرد و باعث دردسری برای شخص شود، اختلال شخصیت که یکی از بیماری‌های عمده روان‌پزشکی است، پدید می‌آید...

یکی از این اختلالات که کمتر بیمارگونه بودن آن را تشخیص می‌دهیم، اختلال شخصیت نمایشی است. فرد دارای اختلال شخصیت نمایشی خود را قهرمان قصه یا نمایشی پر احساس می‌بیند و با رفتار‌های جالب توجه همه را به خواندن این قصه یا دیدن این نمایش فرا می‌خواند. از این رو رفتارهایش چندان با زندگی واقعی که تا این اندازه هم پراحساس و هیجانی نیست تناسب ندارد. برای مثال ممکن است لحن کلامش شبیه مجری‌ها باشد یا برای تاثیر‌گذاری بیشتر، قیافه‌های کارتونی و فیلمی بگیرد یا احساسات بیش از اندازه که باتوجه به شرایط، سریع از این رو به آن رو می‌شود و عمق چندانی ندارد، نشان بدهد؛ مانند هنرپیشه‌ها آرایش کند و مانند فیلم‌های‌هالیوودی دست به اغواگری بزند. شخص نمایشی تلاش فراوانی برای در مرکز توجه بودن خواهد کرد و اگر شرایطی پیش بیاید که در حاشیه قرار بگیرد به شدت به هم خواهد ریخت و شاید با رفتارهایی چون تهدید و تظاهر به خودکشی یا تظاهر آگاهانه یا ناآگاهانه به بیماری سعی در جلب توجه کند. از آنجا که زندگی واقعا قصه یا نمایش نیست، این تلاش‌ها خیلی از اوقات به شکست خواهد انجامید و نتیجه این شکست‌ها افسردگی است. افسردگی یکی از مشکلات شایع در زندگی این افراد است. برخی از دانشمندان اعتقاد دارند این اختلال شخصیت در زنان شایع‌تر است و جنبه‌های وراثتی قوی‌ای دارد. درمان اصلی این اختلال روان درمانی طولانی‌مدت است گرچه ترکیب روان درمانی با دارو‌درمانی، اثربخشی آن را افزایش خواهد داد.


هفته نامه سلامت