تاثیر و نقش زبان فارسی در زبانهای شبه قاره هند

[م.محسن]

• مسجد جامع دهلی:
  

مهمترین و زیباترین مسجد هند است که در بخش معروف به دهلی کهنه قرار دارد و معروف است که در زمان سلطنت شاه جهان بن جهانگیر با سنگ سرخ و مرمر سفید در مدت شش سال ساخته شده است. بنای آن در سال ۱۰۶۰ هجری (مطابق ۱۶۵۰ م) آغاز گردیده و کتیبه آن به نام شاه جهان در شبستان با خط زیبائی خوانده می‌شود. اما مشکل در اینجا است که ابن بطوطه در سفر به هند از عظمت این مسجد دهلی تعریف و توصیف کرده و سفرهای ابن بطوطه ۱۳۲۵- ۱۳۵۲ میلادی ( ۷۲۵- ۷۵۴ قمری)بوده است. بنا بر این باید گفت این مسجد عمر طولانی تری از آنچه تصور می شود داشته و در زمان شاه جهان توسعه و تعمیر شده و یا ممکن است خراب شده و در این دوره ترمیم شده است.
این کتیبه به زبان فارسی فصیح بخط نسخ نوشته شده و شامل ده خانه مستطیل و در هر خانه سه سطر است. متون هر کدام از مربع‌ها قابل توجه و زیباست ولی برای نمونه به متن مربع نهم و دهم اشاره‌ای می‌شود .
« و مرآت خیال مرتسم نگشته و حقایق‌گزاران وقایع دهر و فکرت پردازان نظم ونثر را که سوانح نگاران بدایع ارباب مُلک و دولت و صنایع شناسان اصحاب مِکنت و قدر تند افراخته بنائی باین شکوه و عظمت بر زبان قلم زبان نگذشته. فرازنده کاخ هستی و طرازنده بلندی و پستی این بنیان رفیع را که قره‌العین بینش و زینت‌بخش کارخانه آفرینش است. »
«پایدار داشته صدای تسبیح مسبّحانش را هنگامه آرای ذاکران مجامع ملکوت و زمزمه تهلیل مهللانش را نشاط افزای معتکفان جوامع جبروت داراد. و رؤس منابرمعموره جهان را بخطبه دولت جاوید طراز این پادشاه دادگر دین‌پرور که بمیامن ذات مقدس مبارکش ابواب امن و امان بر روی روزگار گشاده است آراسته داراد بحق الحق و اهله. »
***** گنجینه‌های عظیم کتب خطی فارسی و اسلامی:
انبوهی از کتب خطی فارسی که بدلیل بی توجهی و یا عدم امکانات نگهداری یا پوسیده و از بین رفته اند و یا در حال نابودی هستند.
زبان فارسی توسط : ۱- مهاجران- ۲- ادیبان و شعرا ۳- صوفیان ۴- لشکریان و حکام در هند نفوذ پیدا کرده است.
از قرن ششم هجری، دهلی پایتخت سلاطین مسلمان فارسی زبان قرار گرفت و تا قرن سیزدهم هجری مرکز حکومت‌های فارسی زبانان بود.
بطوریکه از کتب معروف تاریخی به دست می‌آید، بابر سرسلسه بابریان در حضر و سفر کتابخانه‌اش را همراه می‌داشت. در فتح لاهور و پیروزی بر غازی‌خان، بابر کتابخانه غازی‌خان را بدست آورد که دارای کتب ذی‌قیمت فارسی بود. همایون نیز به کتاب و کتابخانه علاقه فراوانی داشت. پسرش اکبرشاه که توانسته بود به تحصیل بپردازد به کتاب عشق عجیبی داشت و در جمع‌آوری آنها از هیچگونه بذل همت دریغی نورزید.

جلال الدین اکبر که سر سلسله خاندان تیموریان بشمار می‌رود کتابخانه بزرگی را در تالار وسیعی در قلعه آگرا نزد برجی بنام برج مثمن قرار داده بود. گنجینه‌های علمی و ادبی کتابخانه اکبرشاه از راه‌های متعددی پیوسته رو به افزایش بود. اول اینکه خود نویسندگان و مولفان آثارشان را به سلاطین تقدیم می‌کردند. دوم اینکه مهاجرین ایرانی که به انتظار کسب مقام و منزلت رهسپار به آن دیار می‌شدند، نسخ خطی نفیسی را از وطن به همراه می‌آوردند و برسم هدیه به اکبرشاه پیشکش می‌نمودند. سوم اینکه در فتوحات مختلف همانند فتح گجرات ذخائر کتب ذی‌قیمت بعنوان مال غنیمت نصیب شاه می‌شد. چهارم اینکه ماموریتی از طرف پادشاه به نقاط مختلف هندوستان و به ممالک اسلامی جهت خریداری نسخ خطی کتب نادر و مهمی فرستاده می‌شدند. پنجم اینکه تعدادی از خطاطان مدام به تکثیر نسخ مطلوب شاه اشتغال داشتند. جمعیتی به عنوان خوشنویسان، مقابله‌نویسان،مصححین، نقاشان، جدول‌سازان، جلدسازان و غیره همواره مطابق خواست شاه به تذهیب و تزئین و تکثیر کتب می‌پرداختند و به همین طریق کتابخانه اکبرشاه توسعه زیادی یافته و شامل ۲۴ هزار نسخه خطی شده بود.
جهانگیر، پسر اکبرشاه نیز به کتاب و شعر علاقمند بود و کتابخانه بزرگی داشت. وی هم مانند پدرش دارای ذوق خاصی به تذهیب(آب طلا نویسی ) و تزئین آثار ذی‌قیمت فارسی بود و مربی بزرگ هنرهای زیبا بشمار می‌رفت.
شاه جهان و اورنگ و اعقاب آنها دلبستگی فراوانی بکتاب و کتابخانه داشتند و داستان کتاب و کتابخانه در زمان آنها نیز اهمیت بسزائی دارد. حتی امراء و درباریان سلاطین مذکور و شاهزادگان آنها نیز کتابخانه‌های مجللی تهیه نموده بودند.
در موقع به پایان رسیدن حکومت اسلامی در دهلی به سال ۱۸۵۷ میلادی ذخائر کتب سلاطین گورکانی دستخوش دگرگونی اوضاع سیاسی گردید و نسخ ذی‌قیمت آنها بدست انقلابات به تاراج رفت و تعداد زیادی از کتاب‌های نفیس و نسخه های خطی فارسی عربی سانسکریت و اردو بطرق مختلف به انگلستان فرستاده شد..