سیستم‌های سرمایشی ۳۰۰۰ ساله

[ماری مریم]

سیستم‌های سرمایشی ۳۰۰۰ ساله



فرهنگ و تاریخ > تاریخ ایران - همشهری‌آنلاین:

نیاکان ما برای مقابله با خشکی و گرما از ساختار‌ها و راهکارهایی استفاده کرده‌اند که نقشی کلیدی در خلق و ادامه زندگی در شهر‌ها و روستاهای کویری ایران داشته‌اند.
بخش عمده‌ای از مرکز و شرق ایران در اقلیم خشک و نیمه‌خشک واقع شده است که کمبود منابع آب می‌تواند بهترین دلیل برای نبود زندگی در این گستره وسیع جغرافیایی باشد.
اما شهر‌ها و روستاهای آباد در این مناطق نه‌تنها منجر به بهت بیننده از وجود آبادی در دل کویر با وجود این همه خشکی می‌شود، بلکه نشان از تدبیر ساکنان‌شان در بهره‌گیری از منابع طبیعی و همزیستی با شرایط اقلیمی سخت‌شان دارد.
نیاکان ما برای مقابله با خشکی و گرما از ساختار‌ها و راهکارهایی استفاده کرده‌اند که نقشی کلیدی در خلق و ادامه زندگی در شهر‌ها و روستاهای کویری ایران داشته‌اند.
قنات، آب انبار، یخچال و بادگیر از جمله این ساختار‌های کلیدی زندگی‌بخش در کویر هستند که در ورطه نابودی و فراموشی قرار دارند. نداشتن شناخت درست نسبت به تجربه‌های گذشتگان در انطباق‌پذیری با اقلیم کویری و کاربرد بدون مطالعه تکنولوژی‌های غربی غیرمنطبق با اقلیم ایران، منجر به صدمات جبران‌ناپذیری به زندگی کویرنشینان شده است.
مثلا حفر ‌چاه‌های آب یا ساختن سد با هزینه‌های بالا و مصرف سوخت در مناطقی که احیای تکنیک ساده و ارزانی چون قنات مکفی بوده است.
این در حالی است که نه‌تنها آن سد‌ها آبگیری نشدند و چاه‌ها خشک شدند، بلکه تکنیک چندین هزار ساله قنات را هم به نابودی کشیدند.
یا مثلا استفاده از سنگ و سیمان برای ساختمان‌سازی با متحمل شدن هزینه بالای حمل‌ونقل و عدم انطباق آن با معماری کویری، در حالی که آجر و خشت از مصالح بومی ارزان و در دسترس و عایق حرارتی مناسبی برای شب‌های سرد و روزهای گرم کویری به‌شمار می‌روند.
تفاوت این مصالح ساختمانی زمانی احساس می‌شود که در یک ظهر گرم تابستانی یا یک شب سرد زمستانی بدون وجود هیچ وسیله سرمایشی یا گرمایشی در ساختمان‌هایی از جنس آنها وارد شویم.
آنچه که در ساختمان خشتی و آجری احساس می‌شود به مراتب معتدل‌تر از ساختمان‌های سیمانی و سنگی است.
از طرف دیگر کولر‌ها و تهویه‌کننده‌های برقی جایگزین بادگیر‌هایی شدندکه به صورت طبیعی و بدون مصرف انرژی و ایجاد آلودگی زیستی کار می‌کردند، درحالی‌که با اندکی تغییر در تکنیک آنها و به‌روز‌تر کردن‌شان می‌توانند همچنان به عملکرد خود ادامه بدهند.
مثال‌ها بسیارند از این تقلیدهای ناموفق و ناشیانه که اهمیت مطالعه و درک آنچه از گذشته به ارث رسیده را قبل از نابودی کامل آنها دوچندان می‌کنند.