آناتومي كاربردي Applied Anatomy

[poune]

آناتومی سیستم عصبی

سیستم عصبی به همراه سیستم غدد درون ریز، مسئولیت کنترل و برقراری ارتباط بین اندام ها و بافت های مختلف بدن ، و بین موجود زنده و محیط اطرافش را بر عهده دارد. برخی از سلول های عصبی مشابه سلول های آندوکرینی عمل می نمایند؛ و برخی از سلول های آندوکرینی نیز از تغییر شکل سلول های عصبی بوجود آمده اند. اختلاف عملی عمده بین سیستم های عصبی و آندوکرینی به نحوه اجرای پدیده کنترل در هر سیستم بستگی دارد.سیستم عصبی به همراه سیستم غدد درون ریز محیط داخلی بدن موجود زنده را کنترل می کند، در بیشتر موارد سیستم عصبی، چگونگی عمل سیستم آندوکرین را نیز تحت کنترل خود دارد. در کنترل عصبی تغییرات محیط داخلی توسط گیرنده های حسی دریافت و سپس با کنترل عمل سلول های عمل کننده، مانند عضله صاف احشایی، عضله قلب و سلول های غده ای محیط داخلی تنظیم می گردد.
سیستم عصبی وضعیت محیط اطراف را نیز به وسیله گیرنده های حسی درک ، و در ساده ترین شکل به آن پاسخ می دهد، هدف از اجرای این چنین اعمال کنترلی، نگهداری محیط داخلی در محدوده مرزهای فیزیولوژیک است.
و به طور کلی سیستم عصبی ، اطلاعات را از داخل یا خارج بدن دریافت کرده ، پردازش اطلاعات رسیده را به انجام رسانده و ایمپالس هایی برای کنترل اعمال مختلف بدن ارسال می کند تا با وجود تغییرات زیاد در محیط خارجی، محیط داخلی پایدار بماند.

طبقه بندی سیستم عصبی

دستگاه عصبی مرکزی(central nervous system)CNS، شامل مغز و نخاع است.
دستگاه عصبی محیطی(peripheral nervous system)PNS، الف) اعصاب جمجمه ای- نخاعی. اعصاب جمجمه ای ۱۲ جفت، اعصاب نخاعی ۳۱ جفت.
ب) سیستم عصبی خودکار( اتونوم): شامل ۱. سیستم عصبی سمپاتیک( از مهره های پشتی- کمری) ۲. سیستم عصبی پاراسمپاتیک( جمجمه ای- خاجی)


سیستم عصبی محیطی دارای چندین سری فیبر عصبی است:
گروهی از فیبرها که جسم سلولی آن ها در داخلCNS جای دارند. این فیبرها از سیستم عصبی مرکزی خارج و به سوی عضلات ، پیش رفته و آن ها را عصبی می نمایند.
گروهی که از CNS خارج و به طرف نرون های دیگر ، واقع در خارج از CNS پیش می روند.
فیبرهای عصبی که به سوی اندام های حسی محیطی پیش می روند و جسم سلولی آن ها معمولا" خارج از CNS قرار گرفته است( اغلب در گانگلیون ها مانند گانگلیون های ریشه خلفی نخاع یا گانگلیون های اعصاب مغزی مهره داران). و فیبرهای مربوط به سلول های عصبی که جسم سلولی و زوائد آن ها به طور کامل در خارج ازCNS قرار دارند.

سلول های عصبی( نرون ها )

واحد ساختمانی و بخش فعال سیستم های عصبی، سلول های عصبی یا نرون ها هستند . سیستم عصبی انسان حدودا" دارای ( ۱۰ به توان ۲۰ نرون است) نرون ها واحدهایی هستند که ضمن ارتباط با یکدیگر ، با اندام های عمل کننده گوناگون نیز مرتبط می گردند.
دو ویژگی مهم بافت عصبی:۱- تحریک پذیری. – ۲قابلیت هدایت ، به همین خاطر نرون ها بایستی ابتدا اطلاعات ورودی(inputs) را از نرون های دیگر دریافت نمایند، تا پس از تنظیم و پردازش پیام عصبی(signal) را که بازتاب این توازن است، بوجود آورند. پس از ان پیام عصبی تولید شده بایستی به مناطق و نواحی موجود در حوزه ارتباطی نرون( حوزه ارتباطی نرون اول با نرون های دیگر و یا با سلول های عمل کننده ) فرستاده شود.

آناتومی نرون ها

هر نرون دارای یک جسم سلولی به نام پریکاریون می باشد و هسته ای در وسط آن به نام کاریون قرار دارد.جسم سلولی بیشتر نرون ها در داخل بخش های مختلف دستگاه عصبی قرار گرفته است ؛ نرون ها دارای زوائدی هستند که شامل: دندریت ها، فیبر عصبی یا آکسون می باشند.

دندریت
تعدادی تارهای عصبی کوتاه هستند که از جسم سلولی به طرف خارج کشیده شده اند و همانند یک آنتن محرک را دریافت کرده و سپس آن ها را به طرف جسم سلولی هدایت می کند؛دندریت ها نقش آوران را خواهند داشت. و تعداد آن ها از یک تا چند عدد در نرون های مختلف متفاوت است،نرون های حسی دارای دندریت های بلند تری نسبت به دندریت های سایر نرون ها هستند.
دندریت ها و جسم سلولی ، سطوح گیرنده را برای دریافت پیام از نرون های دیگر به وجود می آورند. تنظیم و یا موازنه اثرات تحریک کننده ای یا مهار کننده ای در درون جسم سلولی نرون صورت می گیرد.
آکسون می تواند از یکی از دندریت ها نیز منشأ گیرد. نخستین بخش آکسون یا قطعه ابتدایی، جایگاه صدور ایمپالس هایی است که از جسم سلولی سرچشمه می گیرند. ( هیلوک یا تپه آکسون : منطقه ای از جسم سلولی که آکسون از آنجا شروع می شود، دانه های نیسل دانه هایی هستند که در سیتوپلاسم جسم سلولی به غیر از منطقه هیلوک آکسون وجود دارند؛ و از RNA تشکیل شده اند و در سنتز پروتئین شرکت دارند، در جریان فعالیت نرون آن ها را مصرف می کنند.)

آکسون
نقش وابران را در سلول های عصبی ایفا می کنند و پیام های عصبی را از جسم سلولی به خارج هدایت می کنند. ممکن است تا یک متر طول داشته باشند( تعداد آکسون در هر نرون یک عدد است. آکسون می تواند کوتاه( چند ده میکرومتر) و یا بلند باشد در نهایت پیام عصبی به شاخه های انتهایی و تکمه های سیناپسی منتقل می شوند.

مفهوم عمومی نرون

نرون به سلولی گفته می شود که در آن غشای نرونی از سه بخش مجزا ساخته شده است:

• یک بخش حسی یا گیرنده برای دریافت اطلاعات ورودی، چه از طریق نرون های دیگر و چه از طریق سیگنال های حسی
• یک بخش صادر کننده و هدایت کننده ایمپالس که ایمپالس ها را به سوی،یک بخش آزاد کننده میانجی هدایت می کند.

بخش های گیرنده و آزاد کننده میانجی ، اغلب دارای سطح بسیار وسیعی می باشند. در بخش گیرنده غشا محتوی کانال های یونی با حساسیت غیر ولتاژی است، که یا به سیگنال های حسی و یا به میانجی های عصبی پاسخ می دهد. بسته به نوع گیرنده این کانال های یونی ممکن است دریچه دار شیمیایی، دریچه دار حرارتی، دریچه دار مکانیکی و … باشد. در این بخش غشاء به عنوان یک کابل پاسیو عمل می کند و تغییرات ولتاژی ایجاد شده به وسیله جریانات یونی ، ناشی از باز یا بسته شدن کانال های غشایی را انتقال می دهد.
بخش دوم که مسئولیت صدور و هدایت پتانسیل عمل همه یا هیچ را بر عهده دارد، دارای کا نال های دریچه دار ولتاژی است. در بخش سوم که میانجی عصبی آزاد می کند، سری دیگری از کانال های دریچه دار ولتاژی قرار گرفته اند، این کانال ها کانال های کلسیمی دریچه دار ولتاژی هستند که مسئول مزدوج شدن تغییرات ولتاژی با آزاد سازی میانجی میی باشند.

تقسیمات نرون ها از لحاظ ساختاری

نرون ها با توجه به محل و موقعیت قرارگیری جسم سلولی نسبت به آکسون به سه گروه: چند قطبی(multipolar) ، یک قطبی(unipolar) و دو قطبی(bipolar) تقسیم می شوند. جسم سلولی نرون ها به اشکال متفاوتی دیده می شوند مانند: دوکی،هرمی،کروی و ستاره ای شکل.



نرون های چند قطبی
مستقیما" به جسم سلولی و به آکسون دراز متصل بوده و تکانه های عصبی آن به شاخه های انتهایی منتقل می شوند،بیشتر نرون های حرکتی از این نوع اند؛ این نرون ها دارای چندین زائده ی دندریت و یک زائده ی آکسون هستند.
نرون های یک قطبی:دارای یک زائده ی خروجی می باشد که این زائده مثل حرف Tبه دو شاخه تقسیم خواهد شد، که یکی از آن ها دندریت و دیگری آکسون نامیده خواهد شد،در نرون یک قطبی یک نقطه ی ورودی و خروجی در جسم سلولی وجود دارد یعنی فقط در یک ناحیه هر دو نوع انشعاب آکسون و دندریت خارج می شود.بسیاری از نرون های حسی از نظر ساختاری از نوع یک قطبی اند.
نرون های دو قطبی:همانند نرون های یک قطبی محرک را دریافت می کنند ولی آکسون نرون دو قطبی از یک طرف جسم سلولی وارد شده و از طرف دیگر آن خارج می شود. این نرون ها را در شبکیه ی چشم می توان مشاهده کرد. اغلب به حس های بینایی، بویایی و چشایی متصل می شوند.

تقسیم بندی نرون ها از نظر عمل و وظیفهرشته های عصبی:یک استطاله بلند و باریک ( به خصوص آکسون است) که ایمپالس ها را به دور از جسم سلولی منتقل می کند.به سه دسته تقسیم می شوند:

• نرون وابران(حرکتی)
• نرون آوران(حسی)
• نرون ارتباطی(رابط)

نرون وابران:تکانه را از مغز به اعضا و اندام های بدن منتقل کرده و باعث ایجاد تغییراتی مثل حرکت می شود.نرون آوران:اطلاعات را از محیط دریافت کرده و برای پردازش، آن ها را به طرف مغز می فرستد.نرون ارتباطی:فرمان عصبی را از یک نرون به نرون دیگر منتقل می کند.
ارتباط بین سلول های عصبیسیناپس: اتصال تخصص یافته بین نرون ها که اجازه انتقال پیام را از یک نورون به نورون دیگر می دهد.


نرون پره سیناپتیک و پست سیناپتیکآکسودندریتیک a، آکسوسوماتیک b و آکسوآکسونیک cسیناپس های شیمیایی و الکتریکینوروترانسمیتر (انتقال دهنده عصبی): مثل استیل کولین

نوروگلی هاسیستم عصبی دارای دسته دیگری سلول به نام سلول های نوروگلی یا سلول های گلیال (glial cells) است؛ سلول های کوچکی هستند که در تولید ایپالس ها( سیگنال های عصبی) شرکت نمی کنند و در فعالیت های پردازش اطلاعات در CNS نیز نقشی بر عهده نمی گیرند. با وجود این برخی از این سلول ها تحت تاثیر فعالیت نرونی قرار می گیرند؛ سلول های نروگلی به تنظیم یونی محیط نرونها و نیز جابه جایی و یا حذف برخی از ناقلین شیمیایی که بوسیله نرون ها آزاد می شوند، کمک می کنند.

انواع سلول های نوروگلیا—الیگودندروسیت: در تشکیل و حفظ غلاف میلین—آستروسیت: حمایت فیزیکی و متابولیک نرون های CNS—میگروگلیا: با خاصیت فاگوسیتی—اپاندیمال: سلول های ستونی پوشاننده بطن های مغزی و کانال نخاع

اعمال پیشنهادی برای سلول های نروگلی به قرار زیر است۱- پشتیبانی نرون هایCNS بدین معنی که ، همانند بافت پیوندی موجود در بخش های دیگر بدن عمل می کنند.۲- فاگوسیته کردن سلول های مرده و ضایعات سلولی ناشی از صدمات وارده به سیستم عصبی.۳- تنظیم الکترولیتی محیط و جابه جایی و یا حذف میانجی ها.۴- دخالت در رشد و تکامل سیستم عصبی با هدایت نرون های در حال رشد در امتداد مسیرهای مناسب.۵- ساخت غلاف میلین پیرامون بعضی از فیبرهای عصبی.
سلول های گلیال را می توان به ۲ دسته بزرگ تقسیم کرد:الف) سلول های ماکروگلی شامل: آستروسیت ها، الیگودندروسیت ها، و سلول های اپاندیم می باشند.ب) سلول های میکروگلی که به عنوان بیگانه خوار عمل می کنند.استروسیت ها سلول های ستاره ای شکلی هستند که یون های پتاسیم اضافی را از فضای بین سلولی جذب می کنند و تشکیل سد خونی- مغزی توسط آن ها می باشد، برخی دیگر از آستروسیت ها قادر به جابه جایی و یا حذف میانجی های عصبی( گاما آمینو بوتیریک اسید و سروتونین) از ناحیه شکاف سیناپسی می باشند، آستروسیت ها ممکن است دارای اعمال تغذیه کننده ای باشند.الیگو دندروسیت ها مسئول تشکیل غلاف میلین در اطراف بعضی از فیبرهای عصبی در CNS می باشند، در PNS این وظیفه به عهده سلول های شوان است. سلول های شوان دارای منشائی متفاوت از سلول های گلیال می باشند
میلین سازیسلول های شوان چند بار به دور آکسون می پیچند، سپس سیتوپلاسم سلول شوان ناپدید می شود و تنها لایه های متحد المرکز غشای سلول شوان که پوشش میلین را تشکیل می دهند، باقی می مانند.
غلاف میلینی

غلافی سفید رنگ و عایقی از جنس چربی می باشد و پیرامون رشته عصبی را فرا می گیرد.


اکثر اکسون های قطور توسط این غلاف پوشیده شده اند. این غلاف فواصل نیم میلی متری رشته عصبی را نمی پوشاند و به این فواصل گره های رانویه nodes of ranvier گفته می شود. غلاف میلین باعث رنگ سفید بافت عصبی می شود و باعث تشدید سرعت انتقال موج عصبی نیز می گردد. فیبرهای سوماتیک و پیش عقده ای( پرده گانگلیونیک) سمپاتیکی جزء رشته های میلین دار و فیبرهای پس عقده ای سمپاتیکی جزء رشته های بدون میلین هستند.

نرولما یا غلاف شوان

یک لایه نازک از سلول های پهن است ( سلول های شوان نه غشای سلول شوان) که به صورت تنگاتنگ اعصاب محیطی را در بر می گیرند.( هم میلین دار و هم بدون میلین). نرولما برای تولید مجدد رشته های عصبی ضروری است. نرولما در مغز و نخاع وجود ندارد، بنابراین هنگامی که رشته های عصبی موجود در CNS آسیب ببینند نمی توانند دوباره ساخته شوند و برای همیشه بدون کار باقی می مانند.

رشته های عصبی

رشته های آدرنرژیک: آدرنالین و نورآدرنالین از انتهای خود رها می کنند.
رشته های کولینرژیک: از انتهای خود استیل کولین رها می کنند
رشته های دوپامینرژیک: از انتهای خود دوپامین رها می کنند.
رشته های A: رشته های سوماتیک و میلین دار هستند و سریع هدایت می کنند.
رشته هایB: رشته های پیش عقده ای و میلین دار هستند و کند هدایت می کنند
رشته هایC: رشته های پس عقده ای و بدون میلین بوده و در هدایت کندترین هستند.

گانگلیون( عقده)
تجمع اجسام سلولیganglion نامیده می شود. مانند گانگلیون های سمپاتیکی و پاراسمپاتیکی ؛ خارج ازCNS و گانگلیون های قاعده ای(basal) ؛ داخلCNS

ماده خاکستری و ماده سفید
ماده خاکستری شامل اجسام سلولی عصبی است که در نوروگلی محصور شده اند و ماده سفید شامل رشته های عصبی است که در نروگلی محصور شده اند. ظاهر سفید این ماده به علت غلاف های میلین می باشد. در مخ و مخچه ماده خاکستری بیرون و ماده سفید درون قرار دارد. و در نخاع ماده خاکستری درون و ماده سفید بیرون قرار دارد.

واحد حسی یا درماتوم
منطقه ای از پوست که توسط یک رشته عصبی حسی ، عصب دهی می شود؛ واحد حسی یا dermatome نامیده می شود.

واحد حرکتی
تعدادی از رشته های ماهیچه ای که توسط یک عصب حرکتی عصب دهی می شوند، واحد حرکتی نامیده می شود.

اطلاعات
هر گونه واقعه و یا خبری از بدن و یا محیط اطراف که دارای معنی باشد information نامیده می شود.

ایمپالس عصبی
اطلاعات در طول یک رشته عصبی به صورت پتانسیل های عمل منتقل می شود، که به این پتانسیل های عمل ، ایمپالس گفته می شود.

سیگنال عصبی
به طرح کلی انتقال ایمپالس روی هم رفته، سیگنال عصبی گفته می شود.

غشای سلولی و نفوذپذیری نسبت به یون ها

مایع داخل سلولی در مقایسه با مایع خارج سلولی محتوی مقدار کمی سدیم و کلر، و در عوض دارای مقدار زیادی پتاسیم و یا یون های منفی با ماهیت پروتئینی است. بدیهی است که دلیل برقراری و حفظ این تفاوت ها بین مایع خارج سلولی و مایع داخل سلولی وجود غشای سلول است.
غشای سلولی ساختمانی دو لایه ای یا مضاعف(gorter) از ملکول های لیپیدی است که انواع متفاوتی از ملکول های پروتئینی را در میان خود جای داده است. ضخامت غشاء در حدود ۸ تا ۱۰ نانو متر است.
پروتئین های غشایی به دو نوع عمده تقسیم می گردند: پروتئین های آلفا هلیکس چوب یا میله مانند و پروتئین های کروی. پروتئین های آلفا هلیکس به عنوان گیرنده پیام اورهای گوناگون خارج سلولی از قبیل هورمون ها و میانجی های عصبی عمل کرده و آنتی بادی ها را نیز تشخیص می دهند. پروتئین های کروی به عنوان کانال هایی عمل می کنند که از طریق آن ها یون ها می توانند از عرض غشاء عبور نمایند.

کانال های یونیکانال های یونی دارای اهمیت بسیار زیادی در عمل سلول های عصبی می باشند، کانال های یونی می توانند به انواع:بدون دریچه ، درچه دار ولتاژی و دریچه دار شیمیایی تقسیم گردند.کانال ها می توانند به یک تغییر ولتاژی و یا یک تغییر شیمیایی، باز و بسته گردند( کانال های دریچه دار) و یا کانال هایی که احتمالا" کنترلی بر روی آن ها وجود ندارد ( کانال های بدون دریچه).کانال های یونی غشاء شرایط مناسبی را ایجاد می کنند که در طی آن یون ها به همراه ملکول های آب همراهشان اجازه می یابند از غشا عبور نمایند.کانال ها از مجموعه هایی از قطعات میان غشایی درست شده اند، قطعات میان غشایی محتوی آلفا هلیکس هایی از یک پروتئین محوری هستند که زنجیره های اسید آمینه ای جانبی از آن خارج گردیده است ، کانال ها محیطی پولار یا قطبی هستند و خیلی بزرگ هستند که از میان آن ها یون ها می توانند عبور کنند.نرون به روایت تصویر:

مقطع عرضی نخاع

• —ماده خاکستری شبیه H.
  
• —شامل شاخ قدامی VH و خلفی DH.
  
• —ماده خاکستری ارتباطی GC.
  
• —ماده سفید به صورت ستون هایی در اطراف ماده خاکستری شامل ۶ ستون قدامی، طرفی و خلفی.
  
• —در سطح خارجی نخاع، نرم شامه.
  
• —شکاف قدامی میانی.
  
• —شیار خلفی میانی.
  
• —شیارهای قدامی و خلفی طرفی.
  

مغزاز دو نیمکره که توسط پلی از ماده سفید به هم وصل شده اند ٬ تشکیل شده است. هر نیمکره از یک ناحیه سطحی (ماده خاکستری) و یک ناحیه مرکزی (ماده سفید) تشکیل شده است.در وسط ماده سفید تجمع جسم سلولی نورون ها هسته های داخلی را بوجود می آورند.ماده سفید از رشته های میلین دار و بافت پشتیبان و رگ ها تشکیل یافته است.
ماده خاکستری مغز از طبقات ذیل تشکیل یافته است:طبقه ذره ای٬ طبقه دانه دار خارجی ٬ طبقه هرمی خارجی ٬ طبقه دانه دار داخلی ٬ طبقه هرمی داخلی (حاوی بزرگترین نورون های مغز به نام بتز) و طبقه چند شکلی.
مخچهبخشی از مغز خلفی hindbrain است،واقع در حفره کرانیال خلفی پشت بصل النخاع و پل مغزی توسط چادر مخچه از سطح تحتانی مغز جدا می شود. تنطیم تونوس عضلات ارادی بدن و مرکز کنترل حرکات ارادی و تعادل بدن متشکل از دو نیمکره و یک بخش میانی بنام ورمیس (کرمینه)هر نیمکره مخچه عضلات همان طرف بدن را کنترل می کند


ساختمان مخچه—متشکل از دو بخش ماده خاکستری و سفید.—ماده خاکستری: تجمع جسم سلول های عصبی که در سه لایه (ذره ای گلژی و دانه دار) قرار گرفته اند.ماده سفید: تجمع الیاف میلین دار است که در وسط ماده خاکستری واقع شده است.

منبع: اختصاصی elmevarzesh.com