تاريخچه طب نظامي و رزمي در ايران و جهان قسمت اول

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

تاریخچه طب نظامی و رزمی در ایران و جهان (قسمت سوم)-

دایره ادویه و تجهیزات:
رئیســـــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــیاور طبیب دکتر حسن خان وزیری
متصدی تجهیزات مریضخانه و ثبت اثاثیه یاور طبیب دکتر مانیاباخان کلیسایی
متصدی ثبت ادویه و دفاتر آلات جراحی نایب یکم طبیب عبدالحسین خان منگنه نورایی
تشکیل داروخانه سپه

در سال 1306 ش قسمت دارویی بنام (داروخانه سپه) به طور مستقل از اداره صحیه کل قشون تشکیل گردید و مسئول تهیه و توزیع دارویی شد و سازمان آن به شرح زیر بود:
رئیســـــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــغیر نظامی بیگف میخائیل
محاسب، صندوقدار و نویسنده غیر نظامی سید علی اکبرخان میر جهانگیری
دواسازانـــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــنا یب سوم دفتری محمود خان پایان پور
غیر نظامی موسی خان صحی
هیأت وزرا در جلسه 5 آبان ماه 1309 ش نظام نامه مؤسسات صحیه را که مشتمل بر 16 ماده ذیل است تصویب کردند:
فصل چهارم - وظایف مؤسسات صحیه در مواقع جنگ و تدافعات قوای نظامی

ماده 14 - مؤسسات صحیه در مواقع جنگ و تدافعات نظامی به موجب دستور صحیه کل با موافقت صحیه قشونی هر گونه مساعدتی که لازم آید و در حدود امکان و اقتدارات مؤسه باشد به عمل خواهند آورد.
در تاریخ 1315/5/31 ش با توجه به تشکیل وزارت جنگ تغییر نامهای زیر انجام گردید:
اداره صحیه ارتشــــــــــــــــــــا داره بهداشت ارتش (در همان سال به اداره بهداری ارتش)
اداره بیطاری ارتشــــــــــــــــــــا داره دامپزشکی
در سال 1316 ش هادی آتابای که به آلمان رفته بود مراجعت و مجدداً به ریاست اداره بهداری ارتش منصوب شد.
در سال 1320 ش وی به وزارت کشور منتقل و سرتیپ دکتر کریم هدایت به جای وی منصوب گردید.
در سال 1320 ش دوازده اداره در سازمان وزارت جنگ گنجانده شد که از جمله اداره بهداری و اداره دامپزشکی بود.
سازمان وزارت جنگ 1320ش (3)
اسامی رؤسای اداره بهداری ارتش (1316 تا 1359) ه . ش

سرتیپ دکتر آتابایـــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــ1316 ش
سرتیپ دکتر کریم هدایتــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــ1320
سرلشکر پارساــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــ1332
سرتیپ دکتر محمد علی شمســــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــ1334
سرتیپ محمد علی احسان طباطباییـــــــــــــــــ ـــ1336ــــــــــــــــــــ
سرتیپ دکتر محمد علی شمســــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــ1344
سرتیپ دکتر اصلانیـــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــ1345
سرتیپ دکتر صفائی نیلیـــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــ1346
سرتیپ دکترعرفانیـــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ 1349
سرلشکر دکتر صفائی نیلیـــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــ1352
سرتیپ دکتر گورانــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــ1357
سرتیپ دکتر رحمانیـــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــ1358
سرتیپ دکتر بهتاشــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــ1359
در سال 1345 ش پس از تفکیک بهداریهای نیروی زمینی و دریایی و هوایی هر یک دارای سازمان خاص گردید.
سازمان اداره بهداری نیروی زمینی به شرح زیر است:
سازمان اداره بهداری نیروی زمینی (1359)
توضیح دایره عقیدتی - سیاسی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به سازمان اداره بهداری نیروی زمینی افزوده شده است.
اداره بهداری نیروی هوایی( 4)

به طور کلی تا دیماه 1310 ه . ش در نیروی هوایی واحد بهداشتی درمانی وجود نداشت بطوریکه اگر یکی از کارکنان این نیرو در حین انجام وظیفه در آشیانه هواپیما دستش خراشی برمی داشت برای پانسمان آن ناچار به بهداری نیروی زمینی مراجعه مینمود و کلیه معالجات نیز به عهده بهداری ارتش که در حقیقت همان بهداری نیروی زمینی بود قرار داشت.
در دیماه 1310 ه . ش برای اولین بار یک پزشک غیر نظامی بنام تقی خان ثقفی با حقوق ماهیانه 1200 قران برای مدت سه سال به طور قراردادی استخدام گردید. در تاریخ ششم بهمن همان سال یک نفر داروساز غیر نظامی بنام علی خان سامی با حقوق ماهیانه 220 قران و در 10 خرداد 1311 دو نفر پرستار به اسامی خوشبین و باقر عطریان هر یک با حقوق 150 قران استخدام شدند.
این دو نفر برای طی دوره پرستاری قشون اعزام و پس از طی دوره مربوطه از تاریخ 8 آذر ماه 1313 در بهداری نیروی هوایی مشغول خدمت شدند. در 14 آذر 1311 هم یک پزشک دیگر بنام احمدخان مجلل با حقوق ماهیانه 1100 قران استخدام گردید که تا آخر تیرماه 1313 در خدمت نیروی هوایی بود.
در سال 1313 سروان دکتر محمد ریاحی که کفیل سرویس جراحی مریضخانه شماره 3 قشون بود به نیروی هوایی منتقل و یک واحد بهداری به ریاست وی در واحد هوایی مهرآباد تشکیل گردید.
دکتر مرتضی شیخ هم که دوره ششماهه اولیه خدمت نظام وظیفه خود را در قوای هوایی طی کرده بود از 15 اردیبهشت ماه 1314 با درجه نایب سومی وظیفه تا پایان خدمت نظام وظیفه در نیروی هوایی باقی ماند.
در سال 1316 ه . ش در پارک مرکزی جنب کارخانجات هواپیمایی شهبار سروان دکتر سید هاشم شافع به عنوان رییس بهداری پارک مرکزی شروع به کار نمود. در این زمان ساختمان بهداری نیروی هوایی مرکب از پنج اطاق و کارکنان آن شامل سه پزشکیار و یک داروساز بود و دکتر ثابت تصدی واحد مهرآباد را به عهده داشت و زیر نظر پارک مرکزی انجام وظیفه می کرد.
بعدها به تدریج امکانات بهداشتی درمانی نیروی هوایی تکمیل گردید و در سال 1345 ه . ش رسماً بهداری نیروی هوایی تشکیل و سازماندهی شد.
آموزشگاه پزشکی و معین پزشکی

در سال 1309 ش به دستور ستاد ارتش آموزشگاهی به نام معین پزشکی در بیمارستان پهلوی تشکیل شد در حین تحصیل اگر دانش آموزی لیاقت نشان می داد تا درجه گروهبانی ارتقاء پیدا می کرد. دانش آموزان باید از افراد با سواد باشند و تمام دوره تحصیل هشت ماه بود. پس از خاتمه دوره تحصیل دانش آموزان با درجه استوار سومی داخل خدمت می شدند. دانش آموزان تعهد می کردند پس از فراغت از تحصیل پنج سال در ارتش خدمت کنند. (5)
نظری به تاریخ دامپزشکی (بیطاری) ارتش

در سال 1330 ق در زمان احمد شاه قاجار دولت ایران برای حفظ امنیت داخلی و وصول مالیاتها، به ایجاد ژاندارمری مبادرت ورزید. برای دور بودن از نفوذ دولتهای ابر قدرت زمان (روسیه و انگلیس) از دولت سوئد برای فرستادن افسران متخصص سوئدی یاری خواست. دولت سوئد هیأتی نظامی به ریاست ژنرال (یالمارسون) به ایران اعزام داشت. همراه با این هیأت دو نفر دامپزشک سوئدی به نامهای (دکتر هیل) و (سروان دکتر نیلس نردکیس) برای ایجاد شعبه دامپزشکی ژاندارمری به ایران آمدند. نامبردگان برای تربیت کادر دامپزشکی ژاندارمری به ایجاد مدرسه شبانه روزی بیطاری (دامپزشکی) و هم چنین کلاس کمک دامپزشکی (مدرسه فنی) همت گماردند. محل این مدرسه در باغشاه واقع در محل دانشگاه جنگ بود.
امّا اولین مدرسه دامپزشکی بیطاری ایران به معنای واقعی در ماه صفر 1332 ق افتتاح شد. تعداد شاگردان مدرسه بیطاری که تحصیلات آنها در حد پایان دوره متوسطه بود 8 نفر و دوره تحصیل آن دو سال تعیین گردید. البته علّت اصلی تأسیس این مدرسه تربیت کادر فنی برای درمان دامپزشکی ژاندارمری و ارتش بود. بیشتر دروس این مدرسه توسط استادان سوئدی تدریس می شد و اطبای ایرانی نیز از جمله دکتر سعید خان لقمان الملک، دکتر امیر اعلم و دکتر حسین معتمد در این مدرسه فعالیت داشتند.
در دیماه 1293 ش / 1915 م مدرسه بیطاری منحل شد ولی چند ماه بعد در مهرماه 1294 ش این مدرسه به ریاست کاپیتان (نورت کیست) افسر دامپزشک مجدداً تأسیس گردید.
دوره اول مدرسه به مدت دو سال به طول انجامید و دوره دوم مدرسه با 38 نفر محصل در سال 1334 ق مقارن با اواخر سال 1293 ش شروع شد، ولی بواسطه حوادث ناشی از جنگ بین المللی اول تعطیل گردید و شاگردان به جبهه جنگ اعزام شدند.
امّا پس از جنگ بین الملل اول، در زمان فرماندهی ژاندارمری (کلنل گلروپ) دوره سوم مدرسه با 12 محصل، توسط دکتر ابوطالب خان شیخ که هم پزشک و هم دامپزشک بود زیر نظر دانشکده افسری تأسیس شد. با تنگدستی به حیات خود ادامه داد تا شاگردانش فارغ التحصیل شدند. دوره چهارم نیز با 18 محصل تشکیل شد. ولی بواسطه تعصبات و کارشکنی مغرضین در سال 1303 ش تعطیل و شاگردان آن نتوانستند دروس خود را به پایان برسانند. اینان در سال 1305 ش به خدمت وزارت فلاحت و فواید عامه در آمدند و برای مبارزه با طاعون گاوی اکثراً به مازندر و تعدادی به حصارک فرستاده شدند.( 6)
مدرسه عالی بیطاری

پس از تأسیس مدرسه عالی بیطاری با نظارت اداره کل صناعت و فلاحت آگهی زیر از طرف آن اداره جهت استخدام محصلین صادر شد:
(استخدام محصلین حائز شرایط در مدرسه عالی بیطاری)
اداره کل صناعت و فلاحت (اعلان)

اداره کل صناعت و فلاحت جهت مدرسه عالی بیطاری که با مشارکت این اداره در وزارت جلیله جنگ تأسیس خواهد گردید به یک عده محصل که حائز شرایط ذیل باشند احتیاج دارد:
1. داشتن تصدیق شش ساله متوسطه علمی
2. صحت مزاج و حسن اخلاق 3
3. تابعیت دولت علیه ایران
4. عدم سوء سابقه در محاکم صالحه
5. سن از 18 الی 23.
داوطلبان باید منتهی الی 25 شهریور تقاضای کتبی خود را به اداره کل صناعت و فلاحت دایره تعلیمات و احصائیه ارسال دارند.
مدرسه مزبور از حیث خوراک - لباس - مکان و کلیه لوازم التحریر مجانی می باشد.
قبول شدگان پس از طی دوره مدرسه به اخذ دیپلم عالی بیطاری نایل و طبق مقررات قانون استخدام کشوری از طرف این اداره استخدام خواهند گردید.
در این زمان از دانشجویان دانشکده دامپزشکی نیز در ارتش استفاده می شد.
تشکیل دوره رسته بهداری دانشگاه نظامی

در سال 1312 ش به منظور تربیت افسر جزء در پادگانهای عباس آباد و سلطنت آباد واحدی به نام دانشگاه نظامی تشکیل شد. این دانشگاه دوره اش یک ساله و شرایط ورود به آن قبولی در آزمایش ورودی بود. دانشجویان این دانشگاه را درجه داران دیپلمه و دیپلمه های عادی تشکیل می دادند. این دانشجویان در رسته های مختلف از جمله در پشتیبانی خدمات رزمی که شامل رسته بهداری می شد تحصیل می کردند.( 7)
http://upload.tehran98.com/upme/uplo...1ab6cb54d3.jpg
منبع:
http://amoozeshnezami.blogfa.com
1. این قسمت مطابق آنچه در روزنامه شفق سرخ چاپ شده بود، درج گردیده است.
2. بیگلرپور، سرتیپ علیقلی، تاریخ تشکیل ارتش نوین ایران، بخش نخست از سال 1300 تا 1320 خورشیدی، تهران: چاپخانه ارتش، 1325، ص 38
3. کاظمی، سپهبد محمد، تاریخ پنجاه ساله نیروی زمینی ایران، تهران: آبانماه 1355ش، ص 45
4. ب، ن، تاریخچه پزشکی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، نشریه نهمین گردهمایی روسای بیمارستان ها و درمانگاهها و مراکز درمانی نهاجا، تهران: مرداد ماه 1385، ص4
5. یکرنگیان، سرتیپ میرحسین، سیری در تاریخ ارتش ایران، چاپ دوم، تهران، انتشارات خجسته، 1384 ص 223
6. تاج بخش، حسن، تاریخ دامپزشکی و پزشکی ایران دوران اسلامی، جلد دوم، تهران: 1375، ص 681
7. یکرنگیان، سرتیپ میرحسین، سیری در تاریخ ارتش ایران، چاپ دوم، تهران، انتشارات خجسته، 1384 ص 243
نامجوی نیک ، خسرو ، تاریخچه طب نظامی ، انتشارات ایران سبز ،1389
http://www.rasekhoon.net/article/show-93433.aspx

منبع:http://maarefjang.ir/files/Books_PDF...i_88-12-17.pdf