اسمبلی یاد بگیریم

[آبجی]

حتما با ثابتها در زبانهائی مثل پاسکال آشنائی دارید . بعنوان مثال با جمله
ے Const MaxLen=1024; ، ثابتی بنام MaxLen تعریف شده و مقدار آن برابر ۱۰۲۴ قرار
ے قرار میگیرد . پس از آن کامپایلر در هرجا که MaxLen را مشاهده کند عدد ۱۰۲۴ را
بجای آن قرار میدهد .
در زبان اسمبلی برای تعریف یک ثابت از معرفه EQU به شکل زیر استفاده میکنیم مقدار EQU نام ثابت
مثلا : MaxLen EQU 1024
ے به این ترتیب اسمبلر همیشه بجای MaxLen عدد ۱۰۲۴ را قرار میدهد . بهمین دلیل
ثابتهای برنامه را باید قبل از جمله CODE. بنویسیم . مثال :

. MODEL SMALL
SECTORS EQU 18
SIDES EQU 2
. CODE
:
:

ے به این خاطر ثابتها را قبل از CODE. تعریف میکنیم که در برنامه کامپایل شده اثری
از نام ثابت نبوده بلکه مقدار هر ثابت در جای لازم قرار گرفته است .
مثال :

. MODEL SMALL
BELL EQU 7
. CODE
ORG 100H
MOV AH/0EH
MOV AL/BELL
INT 10H
INT 20H
END

متغیرها
ے از متغیرها برای نگهداری موقتی داده ها استفاده میکنیم . مثلا در زبان پاسکال
ے میتوانیم با عبارت Var یک متغیر تعریف کنیم مثل Var Buffer:Byte; و در زبان
سی مثل unsigned char Buffer; .
ے متغیرها در زبان اسمبلی باید حتما در داخل قطعه داده (DS) تعریف بشوند و در
ے برنامه های COM. هم از آنجائی که قطعه داده ها و کد یکی است میتوانیم در قطعه کد
نیز تعریف کنیم .
ے برای تعریف یک متغیر باید بعد از نام آن یکی از عبارات ..DB/DW/DD/ را
ے بیاوریم . DB مشخصه نوع بایت ،DW مشخصه نوع Word (دوبایتی ) و DD مشخصه نوع
(Double Word) 4 بایتی است .
مثلا :

. CODE
SIZE DW 1024
BELL DB 7

ے در این مثال Size یک متغیر دو بایتی بوده و مقدار اولیه ان ۱۰۲۴ است و BELL نیز
یک متغیر تک بایتی با مقدار ۷ میباشد .
ے اگر نمیخواهیم به متغیر مقدار اولیه بدهیم ، میتوانیم از علامت (?) بجای مقدار
استفاده کنیم مانند : MaxLen DW ?
ے برای تعریف یک رشته کاراکتری از معرفه DB استفاده کرده و محتوای رشته را داخل
(”) یا (”") قرار میدهیم . مثلا :

MSG DB “ASSEMBLY / A QUICK LOOK ! “

ے در این مثال MSG یک متغیر کاراکتری است . در اسمبلی میتوانیم از کد اسکی
ے کاراکتر ها نیز استفاده کنیم . مثلا اگر در تعریف DB بخواهیم کدهای اسکی ۱۳و ۱۰
را به MSG اضافه کنیم میتوانیم با کاما این کار را انجام دهیم :

MSG DB “ASSEMBLY / A QUICK LOOK ! “/13/10

یا : MSG DB “ASSEMBLY / A QUICK LOOK ! “/0Ah/0Dh
یا حتی : MSG DB “ASSEMBLY / A QUICK LOOK ! “/0Ah/0Dh/’$’

این ترکیبها همه یک رشته کاراکتری معرفی میکنند .
برای تعریف آرایه ها نیز از روشی مشابه و به شکل زیر استفاده میکنیم :
(مقدار اولیه )DUP تعداد عناصر DB/DW/DD نام متغیر
مانند: BUFFER DB 1024 DUP(0 )
که ارایه ای یک کیلوبایتی تعریف کرده و همه عناصر آن را با ۰ پر میکند.
اگر نخواهیم مقدار اولیه ای در نظر گرفته شود از ? استفاده میکنیم .
مانند: BUFFER DB 1024 DUP(? )
و برای تعریف یک آرایه حرفی باید با یک حرف یا عبارت آن را پر کنیم : BUFFER DB 1024 DUP(”A” )
و حتی : BUFFER DB 1024 DUP(”STACK” )
ے گفتیم که متغیرها همیشه (در برنامه های COM.) در قطعه کد و بعد از CODE. نوشته
ے میشوند ، بنا براین اسمبلر همیشه سعی خواهد کرد که آنها را بصورت یک کدماشین
ے قابل اجرا تفسیر کند. به همین دلیل همیشه بایک دستور JMP از روی آنها پرش
میکنیم . مثال :

. MODEL SMALL
RDISK EQU 2
. CODE
ORG1 100H
START :
JMP MAIN
BUFFER DB 512 DUP(0 )
MSG DB “DISK DUP.”/13/10/’$’
MAIN :

مجموعه کدهای اجرایی برنامه :
: END START
همانطور که میبینید با دستور JMP MAIN از قسمت تعریف داده ها پرش کرده ایم .
در قسمت بعد نحوه استفاده از متغیرها و بافرها (Buffers) را مطالعه
میکنیم . با همین معلومات برنامه ای برای نمایش محتوای سکتوهای دیسک
مینویسیم و پیغامهای لازم را به آن اضافه میکنیم .

[آبجی]

در این قسمت نحوه دسترسی به مقادیر متغیر ها را یاد میگیریم .
ے وقتی که میخواهیم مقدار یک متغیر را به یک متغیر یا ثبات دیگر منتقل کنیم باید
ے به اندازه آن توجه داشته باشیم . مثلا اگر متغیری بصورت LOCATE DB 10 تعریف کرده
ے باشیم ، به دلیل تک بایتی بودن ، نمیتوانیم آن را به یک ثبات کامل مثل AX یا
متغیر دوبایتی که با DW تعریف شده است ارسال کنیم .
ے اما انتقال آن به یک نیم ثبات مثل ALیا AHا و … مجاز است مانند . MOV BH/LOCATE ے از متغیرها بیشتر برای نگهداری موقت داده ها استفاده میشود . مثلا وقتی که
ے برنامه ای برای کار با قطاعهای دیسک مینویسیم ، باید یک محل موقتی برای ذخیره
ے محتوای قطاع های خوانده شده ایجاد کنیم . در این موقع یک متغیر به شکل (ترجیحا)
آرایه تعریف میکنیم .
ے وقتی به این شکل با متغیرها برخورد میشود، به دانستن آدرس آن نیاز پیدا میکنیم
فرض کنید میخواهیم جمله A QUICK START TO ASSEMBLY PROGRAMMING را چاپ کنیم .
در قدم اول باید متغیری تعریف کرده و این جمله را داخل آن قرار دهیم .
پس : MSG DB ‘A QUICK START TO ASSEMBLY PROGRAMMING’/13/10/’$’
ے اعداد ۱۳وَ۱۰ انتهای رشته برای انتقال مکان نما به سطر بعد هستند و کاراکتر ‘$’
ے از این جهت وجود دارد که تابع چاپ رشته انتهای رشته کاراکتری را با بودن $
تشخیص میدهد.
ے برای چاپ رشته کاراکتری راه هائی وجود دارد که یکی از آنها استفاده از تابع ۹h
مربوط به INT 21h میباشد .
برای فراخوانی آن باید به این صورت رجیستر ها را پر کنیم : AH=09H
آدرس رشته کاراکتری DS:DX = INT 21H
ے عبارت DS:DX نشان میدهد که مقدار قطعه (Segment) رشته کاراکتری ، یعنی آن قطعه
ے ای که متغیر تعریف شده در آن قرار گرفته است ، را باید در DS قرار بدهیم . به
همین صورت نیز مقدار آفست (Offset) آن را به DX انتقال میدهیم .
برای بدست آوردن شماره قطعه یک متغیر از عملگر SEG استفاده میکنیم .
ے مثلا برای بدست آوردن شماره قطعه MSGاز MOV AX/Seg MSGز استفاده میکنیم . این
دستور شماره سگمنت MSG را پیدا کرده و در AX قرار میدهد .
برای بدست آوردن شماره آفست هم از OFFSET استفاده میکنیم مثلا MOV DX/OFFSET MSG
پس برای چاپ رشته MSG باید به این صورت عمل کنیم :

MOV AH/09H
MOV DX/OFFSET MSG
INT 21H

ے این قطعه کاری که ما میخواهیم را انجام میدهد و اگر دقت کنید متوجه میشوید که
ے اصلا شماره قطعه (Segment) را محاسبه نکرده ایم . علت اینست که متغیر ما به دلیل
ے COM. بودن برنامه در Code Segment ( که با CODE. مشخص میشود) تعریف شده پس خود
ے بخود DS حاوی مقدار سگمنت آن هست . ( باز هم یاد آوری میکنیم که CS حاوی شماره
ثبات کد و DS حاوی ثبات داده ها است و در برنامه های COM. مقدار برابر دارند)
ے یک دستور خلاصه برای بدست آوردن عدد آفست وجود دارد بنام LEA .کل کاری که این
ے دستورالعمل انجام میدهد اینست که دیگر احتیاج به نوشتن OFFSET نخواهد بود . به
عنوان مثال MOV DX/OFFSET MSGبا LEA DX/MSGا برابر است .
با این تفاسیر کل برنامه به این شکل خواهد بود .

. MODEL SMALL
. CODE
ORG 100H
START :
JMP MAIN ; skip to main codes
MSG DB ‘A QUICK START TO ASSEMBLY PROGRAMMING’/13/10/’$’
MAIN :
LEA DX/MSG ; get MSG offset
MOV AH/09 ; write string function
INT 21H ; call interrupt 21h
INT 20H ; terminate program
END START

تمرین :
ے برای اینکه تمرین بهتری داشته باشیم ، میخواهیم خودمان و فقط با استفاده از وقفه
ے مربوط به چاپ کاراکتر همین جمله را چاپ کنیم . قبلا گفتیم که تابع ۰Eh از وقفه
ے ۱۰h یک کاراکتر را در محل مکان نما چاپ کرده و مکان نما را یک خانه به راست
انتقال میدهد. میخواهیم رشته کاراکتری بالا را تا رسیدن به علامت $ چاپ کنیم .
ے بهترین کار اینست که عدد آفست را در BX قرار بدهیم . در اینموقع آفست اولین
ے کاراکتر در BX است . مقدار داخل این آفست را بصورت MOV al/[bx] به ثبات AL
ے منتقل کرده و بعد چاپ میکنیم . برای کاراکتر بعدی یکواحد به BX اضافه میکنیم و
ے دوباره همان کارهای قبلی … . این عملیات را باید تا رسیدن به کاراکتر ‘$’ ادامه
بدهیم .
ے ** این برنامه را خودتان و بدون توجه به راه حل ارائه شده بنویسید و فایل COM.
آن را بسازید.
. MODEL SMALL
. CODE
ORG 100H
START :
JMP MAIN ; jump to MAIN
MSG DB ‘A QUICK START TO ASSEMBLY PROGRAMMING’/13/10/’$’
MAIN :
LEA BX/MSG ; get MSG offset
MOV AH/0EH ; write char function
LOOP :_
MOV AL/[BX] ; move [BX] to AL: charactre code
CMP AL/’$’ ; if al is equal with ‘$’
JE END _; then jump to END _
INT 10H ; otherwise call interrupt 10h
INC BX ; BX=BX+1
JMP LOOP _; jump to next caharcter
END :_
INT 20H ; terminae program
END START

[آبجی]

در این قسمت یک تمرین جدید انجام داده و بوسیله آن تجربیات خودمان را افزایش
میدهیم . این تمرین اولین برنامه ما هست یک عملیات سطح پائین سیستم ، یعنی
دسترسی به دیسک ، را انجام میدهد .

تابع شماره ۲(AH=2() از وقفه ۱۳h که وقفه دیسک میباشد ، برای خواندن سکتورهای
دیسک بکار میرود . وقتی شماره هد، شیار،سکتور و … را مشخص کرده و وقفه را
فراخوانی نمودیم ، محتوای قطاع خوانده شده در محلی که با جفت ثبات ES:BX مشخص
میشود قرار میگیرد. به همین دلیل ما یک آرایه تعریف میکنیم وآدرس آن را در ES:BX
قرار میدهیم تا اطلاعات خوانده شده در آن قرار بگیرد. BUF DB 512 DUP(0)
در این مثال ما میخواهیم برنامه ای بنویسیم که محتوای قطاع بوت کننده دیسکی را
خوانده و نمایش دهد . چون میخواهیم یک سکتور را بخوانیم و اندزه هر قطاع ۵۱۲
بایت است ، پس آرایه ای با ۵۱۲ عنصر تک بایتی تعریف کرده ایم .
در قدم بعدی شماره شیار (۰-۷۹) را در CH، شماره قطاع (۱-۱۸) را در CL، شماره
درایو را در DL(…/.:0=A ) ، رویه دیسک را در DH(0=1st Side() و تعداد قطاعهائی
که باید خوانده شوند را در AL قرار میدهیم .

MOV AX/0201H
MOV CH/0 ;TRACK NUMBER
MOV CL/1 ;SECTOR NUMBER
MOV DH/0 ; SIDE #1
MOV DL/0 ; 0=A / 1=B /( …DRIVE NUMBER )

حالا باید آدرس بافر تعریف شده (BUF) را به ES:BX منتقل کنیم . گفتیم که برای
بدست آوردن شماره سگمنت هر متغیر از Seg و برای بدست آوردن مقدار آفست از Offset
استفاده میکنیم . چون برنامه ما COM. است ، پس عدد سگمنت بطور خودکار در
ثبات DS هست و احتیاجی به یافتن آن نداریم . بلکه فقط باید آن را به ES منتقل
کنیم .
گفتیم که نمیتوانیم ثبات ESو DSو را مستقیما و با MOV به هم منتقل کنیم ، بلکه
باید از یک ثبات همه منظوره مثل AX کمک بگیریم . بنا براین و برای اینکه مقدار
فعلی ثبات AX از بین نرود، ابتدا AX را در Stack قرار داده و مقدار DS را در آن
قرار میدهیم : PUSH AX ; SAVE AX
MOV AX/DS
و پس از آن محتوای AX را به ES داده و دوباره مقدار AX را از پشته POP میکنیم : MOV ES/AX
POP AX
پس از آن با دستور LEA مقدار آفست BUF را بدست می آوریم : LEA BX/BUF
و در نهایت فراخوانی اینتراپت ۱۳h. INT 13H
بقیه برنامه عبارتست از چاپ کارارکترهای داخل آرایه BUF که قبلا آن را یاد
گرفتیم . فقط به این نکته توجه میکنیم که کدهای اسکی کوچکتر از ۳۲ کدهای کنترلی
بوده و به جای آنها باید کاراکتر (.) چاپ کنیم به همین دلیل هم قطعه کدی برای آن
نوشته ایم :

MOV AL/BUF[BX]
CMP AL/32
JB SKIP
:
:
SKIP :
MOV AL/’.’
INT 10H
:
:

لیست کامل : .MODEL SMALL
.CODE
ORG 100H
START:
JMP MAIN
BUF DB 512 DUP(0)
MAIN:
MOV AX/0201H
MOV CH/0 ;TRACK NUMBER
MOV CL/1 ;SECTOR NUMBER
MOV DH/0 ; SIDE #1
MOV DL/0 ; 0=A / 1=B /( …DRIVE NUMBER)
PUSH AX ; SAVE AX
MOV AX/DS
MOV ES/AX
POP AX
LEA BX/BUF
INT 13H
MOV BX/1
MOV AH/0EH ; WRITE CHAR.
PRINT:
MOV AL/BUF[BX]
CMP AL/32
JB SKIP
INT 10H
JMP CONT
SKIP:
MOV AL/’.’
INT 10H
CONT:
INC BX
CMP BX/513
JNZ PRINT
INT 20H
END START
VN:F [1.6.7_924]

[آبجی]

عملگرهای بیتی
عملگرهای بیتی مانند عملوندهای حسابی هستند با این تفاوت که روی بیت ها کار
میکنند. این عملگرها عبارتند از : … AND/OR/XOR/SHR/SHL/RCL/RCR/ .
عملگر AND : این اپراتور بیتهای دو عدد(متغیر) را با هم AND کرده و حاصل را در
متغیر (یا ثبات ) سمت چپ قرار میدهد . اگر فرض کنیم که همیشه ۱ بودن بیت به
معنای Trueو ۰و بودن آن به معنای False است ، AND همیشه در صورتیکه هر دوبیت
مقایسه شونده ۱ باشند، حاصل ۱یا Trueا را بر میگرداند .
جدول ارزشی AND :
X | Y | X and Y |
1 | 1 | 1 |
1 | 0 | 0 |
0 | 1 | 0 |
0 | 0 | 0 |
پس وقتی ما عملوند AND را با دو رجیستر بکار میبریم ، بصورتی که گفته شد بیتها
با هم مقایسه شده و حاصل مقایسه در محل متناظر بیتها در ثبات سمت چپ قرار
میگیرند . مثلا اگر دستور AND Ah/Dh را اجرا کنیم ، حالتی نظیر شکل زیر را داریم :
AH : 01101010
DH : 01111101
AH :AH AND DH : 01101000
به نتیجه بدست آمده توجه کنید .
هر وقت که بخواهیم بیت های خاصی از یک رجیستر را ۰ کنیم ، یک عدد باینری که
همه بیتهای آن ، بجز بیتهای مورد نظر ۱ هستند را در نظر گرفته با رجیستر مورد نظرAND
میکنیم .مثلا اگر بخواهیم بیتهای دوم و سوم ثبات AX را صفر کنیم : AND AX/11111001b
عملگر OR :
این عملوند بیتهای دو عدد را با هم مقایسه کرده و اگر یکی از آن دو ۱ بود ، بیت
متناظر در ثبات سمت چپ را ۱ میکند . مثلا با دستور OR AH/DH بیتهای AHبا DHا
مقایسه شده و هر دو بیت متناظر که با هم ۰ بودند ، بیت تناظر در AHهم ۰ میشود
AH : 01101010
DH : 01111100
AH : AH OR DH : 01111110
هرگاه که بخواهیم بیت های خاصی از یک متغیر یا رجیستر را ۱ کنیم ، یک عدد
باینری که همه بیتهای آن غیر از بیتهای مورد نظر ۰ هستند در نظر گرفته و با ثبات
مورد نظر OR میکنیم . مثلا اگر بخواهیم دو بیت پائین AHرا ۱ا کنیم منویسیم : OR AH/00000011b
عملگر : XOR
عملوند XOR تنها در صورتی نتیجه ۱ میدهد که دو بیت مقایسه شونده غیرهم ارزش
باشند . یعنی یکی ۱ و دیگری ۰ باشد .
بعنوان مثال با اجرای XOR AH/DH این عملیات روی بیتها انجام میشود
AH : 01101010
DH : 01111100
AH : AH XOR DH : 11101001
وقتی بخواهیم یک مقدار ثبات را برابر صفر قرار بدهیم ، معمولا از آن را با خودش XOR
میکنیم . مثلا XOR CX/CX محتوای ثبات CX را برابر ۰ قرار میدهد .
عملگرهای SHRو SHLو :
این عملگرها، بیتها را به راست و چپ شیفت ( انتقال ) میدهند .
SHR Reg.nnum و SHL Reg.nnum
.Reg اسم یک ثبات است مثلا AXو numو معلوم میکند که چند بیت باید به طرف
راست یا چپ انتقال پیدا کند . مثلا SHR AX/6 بیتهای AXرا ۶ا واحد به راست
انتقال داده و بیتهای چپ را با ۰ پر میکند . AX :10100010
AX :SHR AX/4 : 00001010
SHL
هم عکس این عمل را انجام میدهد . یعنی بیتها را به چپ شیفت داده و از
طرف راست با ۰ پر میکند . AX :10100010
AX :SHR AX/4 : 00100000
مثال : اگر بخواهیم که محتوای نیم ثبات CL را به نیم ثبات CH منتقل کنیم ،
کافیت که CXرا ۸ا بیت به سمت چپ شیفت بدهیم . یعنی SHL CX/8
CL CH | 10110100 | 00101101 |
محتوای اولیه CX CX
CL CH | 00101101 | 00000000 |
محتوای CX بعد از SHL CX/8
انتقال

[آبجی]

عملگر Not : عملوند Not ارزش همه بیتهای یک بایت یا کلمه را برعکس میکند .
یعنی تمام بیتهای ۱را ۰ا و تمام بیتهای ۰را ۱ا میکند . بعنوان مثال اگر AH حاوی
مقدار ۱۰۱۰۱۱۰۱ باشد، بعد از اجرای Not Al ، محتوای AL بصورت ۰۱۰۱۰۰۱۰ خواهد
بود. جدول ارزشی Not Not X X N
F | T
T | F
عملگر Neg . این اپراتور معمولا با Not اشتباه میشود در صورتی که کمتر شباهتی بین
آنها وجود دارد . Neg ارزش عددی یک عدد علامتدار را برعکس میکند . یعنی یک عدد
منفی را مثبت میکند و برعکس . در اعداد علامتدار ( همانطور که بعدا هم خواهیم
دید )، اولین بیت سمت چپ ( بیت هشتم ) بیت علامت است . ۱ بودن آن نشاندهنده
منفی بودن و ۰ بودن آن نشان دهنده مثبت بودن است .
عملگر Neg با عکس کردن بیت علامت ، ارزش عدد را عکس میکند .
این عملوند را در مبحث اعداد علامتدار مفصلا میخوانیم .
مثال : میخواهیم برنامه ای بنویسیم که تمام حروف کوچک یک عبارت را به حروف
بزرگ تبدیل کند . از نظر مقدار عددی ، تفاوت حروف کوچک و بزرگ در اینست که
بیت پنجم در حروف بزرگ برابر ۰ و در حروف کوچک ۱ است . مثلا کداسکی حرف a
به باینری برابر ۰۱۱۰۰۰۰۱ و کد A برابر ۰۱۰۰۰۰۰۱ است . پس برنامه ای مینویسیم
که تمام کاراکترهای رشته کاراکتری مورد نظر را خوانده و بیت پنچم آنها را ۰ کند
. در قسمت قبلی دیدیم که برای ۰ کردن یک بیت ، یک عدد باینری که تمام بیتهای
آن ۱ ، و بیت مورد نظر (برای ۰ کردن ) ۰ باشد را با عدد مورد نظر AND میکنیم .

. MODEL SMALL
. CODE
ORG 100H
START :
JMP MAIN
MSG DB ‘ this is an example/ ..$’
MAIN :

بدست آوردن آدرس رشته ; LEA BX/MSG LOOP :_
قرار دادن کارکتر در AL ; MOV AL/[BX]
آیا کاراکتر $ است ? ; CMP AL/’$’
بله ، به MAIN برو ; _JZ END
بیت پنجم را صفر کن ; AND [BX]/11011111B
یکواحد به BX اضافه کن - کاراکتر بعدی ; INC BX JMP LOOP _;
END :_
قرار دادن آفست رشته در DX ; MOV DX/BX
تابع ۹ برای نمایش رشته ; MOV AH/9
قفه ۲۱h ; INT 21H
پایان برنامه ; INT 20H END START
معمولا برنامه هائی که پیغامهای خود را کد میکنند ( مثل ویروسها ) از این روش یا
روشی مشابه برای Decode کردن پیغامها استفاده میکنند .
مثال :
بایت وضعیت صفحه کلید که مربوط به وضعیت کلید های کنترلی CapsLock/NumLock
در بایوس های AT/PS2 در آدرس ۰۰۱۷h:0040h قرار دارد.
بیتهای این بایت نشان میدهد که کدام کلید فعال است . ۱ بودن به معنی روشن بودن
و ۰ به معنی خاموش بودن آن است . در مثال زیر بیت ششم برای کلید CapsLockرا ۱ا
میکنیم تا Capslock روشن شود .
.MODEL SMALL
.CODE
ORG 100h
START:
PUSH ES
MOV AX/0040h
MOV ES/AX
MOV AL/ES:[17h]
OR AL/32
MOV BYTE PTR ES:[17h]/AL
POP ES
MOV AH/1
INT
VN:F [1.6.7_924]