اين مقاله به بررسي تركيبات موجود در آب آشاميدني بالاخص فلورايد مي پردازد، همانگونه كه مسلم است آب مهمترين مايحتاج بشر براي زندگي ميباشد .پس پرواضح است كه شناخت آب مي تواند كمك شاياني به ما در رابطه با استفاده بهينه از اين مايع حيات بخش نمايد همچنين با بررسي تركيبات موجود در آب مي توانيم از رسيدن صدمات احتمالي ناشي از مصرف آب آلوده جلوگيري نماييم . با توجه به اينكه املاح و مواد گوناگوني در آب وجود دارند و برخي از آنها براي سلامتي مضر است لذا سعي شده است مقدار مجاز برخي از آنها با توجه به استانداردهاي جهاني ارائه گرددتا بدين وسيله به روشنگري در اين خصوص پرداخته باشيم.
البته نكته قابل توجه اين است كه اين مقاله بصورت (part to part) نگاشته شده است تا بصورت واقعي ارائه شود و هيچگونه تغييري در متن اصلي داده نشود ، در ادامه نيز نگاهي گذرا به آب برخي مناطق وتركيبات موجود در آنها خواهيم داشت جهت تهيه اين مقاله از سايتهاي مختلف اينترنتي و همچنين منابع فارسي استفاده شده است.
مقدمه
آبي كه ما مي نوشيم حاوي املاح و مواد گوناگوني مي باشد كه پاره اي از آنها مضر و پاره اي ديگر نه تنها مضر نيستند بلكه براي سوخت وساز بدن بسيار مفيد مي باشند . مواد موجود در آب را مي توان به شاخه هاي بيولوژيكي كه عبارتند از انواع ميكروبها و ويروسهاوانگلها و آميب ها و … ،و شيميائي كه عبارتست از عناصر ومواد شيميائي نظير بي كربنات وانواع كاتيونها – آنيونها – كربناتها – سولفاتها – فسفاتها و … كه وجود برخي از آنها در آب مايه سلامت و برخي ديگر عامل نقاهت و مرض مي باشد .
آب يكي از مهمترينو پر قدرت ترين حلالهاي شيميايي مي باشد لذا آب جاريبا توجه بهتركيبات شيميايي بسترخود مقداري از عناصر را در خود حل مي كند در زير به بررسي اجمالي آنها مي پردازيم.
تركيبات موجود درآب عبارتنداز : نيترات ونيتريت ، آهن و منگنز، جامدات معلق،سولفات ، فسفات ،كلرايد، فلورايد ،كلسيم و سديم وعناصرناچيز
درصد فراواني عناصر در پوسته زمين: (1)
اكسيژن 49.5% سديم 2.63% كلر 0.19% باريم 0.04%
سيليسيم 25.7% پتاسيم 2.40% فسفر 0.11% نيتروژن 0.03%
آلومينيم 7.4% منيزيم 1.93% منگنز 0.09% فلوئور 0.03%
آهن 4.7% هيدروژن 0.9% كربن 0.08% استرانسيم 0.02%
كلسيم 3.4% تيتانيوم 0.6% گوگرد 0.06% ساير عناصر 0.47%
جامدات معلق:
جامدات معلق جامداتي هستند كه محلول حقيقي نبوده و مي توان با صاف كردن از محيط حذفشان نمود . جامدات كل معرف مجموع جامدات حل شده وجامدات معلق مي باشد (اكثر اوقات به مقدار جامدات كل مانده كل هم اطلاق مي شود . در آب با منشأ، بستري است كه آب در آن جاري مي باشد از عوامل ديگر ايجاد مواد معلق مي توان به نقش كارخانجات صنعتي و كارگاهها – كودهاي كشاورزي – فاضلابهاي شهري وصنعتي وكشاورزي و…. در ايجاد مواد معلق اشاره نمود .
استانداردهاي سازمان بهداشت آب آشاميدني آمريكا مقدار كل جامدات را براي يك آب قابل شرب خوب( 500 ppm) خاطر نشان كرده است اما اگر در ايالتي و يا ناحيه اي نتوان به اين استاندارد دست يافت مقدار(1000 ppm )نيز اجازه داده شده است .لازم به ذكر است كه عملاً هيچ محدوديتي بطور مستقيم بر روي مقدار جامدات حل شده و معلق اعمال نگرديده و اين محدوده توسط كدورت آب كه نبايد از (10) واحد تجاوز كندكنترل مي شود . (2)
نيترات:
نيتريت ونيترات از ديگر مواد موجود درآب مي باشند كه معمولاً به مقدار نسبتاً كمي در آبهاي طبيعي يافت مي شوند ، احتمالاً تركيبات نيتروژن دار از طريق فاضلاب هاي صنعتي و كشاورزي وتاحدودي صنعتي به اين آبها وارد مي شوند كه با اكسيد شدن اين تركيبات به نيترات توأم است، اداره بهداشت ايالات متحده آمريكا در ارتباط با استانداردهاي آب آشاميدني ،هيچگونه محدوديتي را در ارتباط با مقدار محتوي نيترات در آب عمل نكرده است . اخيراً،مشخص شده كه وجود غلضت هاي بالايي از نيترات « بالاي ppm 10 » دليل آبي شدن رنگ نوزادان تحت عنوان « methem eglobinemia » مي باشد معمولاً وجود چنين غلظت هاي بالايي مربوط به آب چاههايي در مناطق روستايي و نزديك به منابع نفوذ سطحي مي باشد.( البته اين تحقيق مربوط به كشور آمريكا مي باشد.) (3)
ميزان نيترات در آب چند نقطه در شهر اراك و دو نوع آب معدني:
منطقه دارايي 39.65 ppm دماوند(آب معدني) 7 ppm
منطقه دانشگاه 15.2 ppm پلور( آب معدني ) 2 ppm
آهن:
آهن به دو گونه آهن فرو و آهن فريك وجود دارد . آهن در فرم فريك كاملاً اكسيده شده در حاليكه در وضعيت فرو ، به گونه اي جزئي اكسيده مي گردد . در آزمايش مقدار كل محلول شده و دو نوع ، يعني آهن فرو و آهن فريك مورد سنجش قرار مي گيرد . از آنجاييكه آهن يكي از فراوانترين عناصر پوسته جامد زمين مي باشد در اكثر آبهاي طبيعي وجود دارد . آهن در آبهاي سطحي به دليل اكسيد شدن توسط اكسيژن ، به صورت فريك مي باشد ، اما آهن در آبهاي چاه ، معمولاً بصورت فرو ديده مي شود ، وقتي آب از درون چاه به سطح زمبن آورده مي شود ،به محض تماس با هواي بيرون گاز دي اكسيد كربن آزاد گشته و آهن فرو تبديل به آهن فريك مي گردد . آهن در رده عناصر قشر ساز شبيه كلسيم و منيزيم قرار داده شده است و دليل آنهم تشكيل رسوب از محلول و توليد يك لايه مي باشد ، آهن در آب اشكالات زيادي را توليد مي كند ، توليد لكه هايي ميكند كه لايه حفاظتي و بهداشتي دستشوئي ها را از بين برده و بر ساير ظروف مشابه تأثيرات سوئي مي گذارد . از نقطه نظر قوانين بهداشتي دولت ايالات متحده آمريكا ،حداكثر مقدار اين ماده دردرون آب قابل شرب حدود« 0.3 ppm »بصورتFeاست. (2)(3) از آنجا كه حضور آهن به مقدار فراوان باعث ناهنجاريهاي بهداشتي مي گردد از اينرو حذف آن بسيار حائز اهميت مي باشد .
حذف آهن از محيط به همراه فرآيندهاي زير صورت مي گيرد(4)
1- هوا دادن 2- منعقد ساختن 3- نرم كردن توسط آهك و آهك كربنات سديم 4- تبادل يوني 5- صافسازي تماسي
منگنز:
منگنز بيشتر در آبهاي آهن دار با دامنه اي كمتر از آهن وجود دارد. اشكالاتي كه در اثر حضور هريك از آنان بوجود مي آيد شبيه يكديگر مي باشد وروش حذف آهن بر منگنز نيز تأثير مي گذارد . منگنز بيشتر در آبها وجود داشته و معمولاً مقدارش بيشتر از «3 ppm » نمي باشد اين عنصر ،مانندآهن از محلول راسب مي شود و به فرم هيدروكسيد منگنز قهوه اي يا سياه رنگ در درون لوله هاي انتقال ، شيرها و غيره ديده مي شود حضور منگنز توليد يكسري لكه هاي بد رنگ مي كند . مقدار منگنز براي اكثر اهداف صنعتي نبايستي بيشتر از«0.1 ppm »(4) باشد و جهت تعدادي از فرايندها ، مانند توليد كاغذهاي نرم و نازك ، اين مقدار منگنز هم به عنوان آلوده كننده مطرح مي شود .استاندارد اداره بهداشت آمريكا در اين مورد بيشتر نبودن منگنز بصورت « Mn » درحدود « 0.5 ppm » در آب آشاميدني را توصيه مي نمايد . (3)
روش هاي حذف منگنز از آب:
1- هوادهي
2- صاف سازي تماسي
3- نرم كردن توسط آهك با آهك كربنات كلسيم 4- نرم سازي توسط زئوليت
عناصر ناچيز موجود در آّب :
اصطلاح عنا صر ناچيز به آن دسته از عنا صر كه به مقدار بسيار اندك (درحد اثر) در يك سيستم معين وجود داشته باشند اشاره دارد .
يك تعريف قابل قبول براي عناصر ناچيز چنين است ، عنصري كه به مقدار چند قسمت در ميليون يا كمتر در نمونه وجود داشته باشد اصطلاح مواد ناچيز تعريف كلي تري است كه هم براي مواد شيميايي و هم براي عناصر بكار مي رود . جدول زير مهمترين عنا صر ناچيز را كه در آبها يافت مي شوند را نشان مي دهد ، بعضي از اين عناصر به عنوان مواد غذايي براي زندگي جانوري وگياهي شناخته مي شوند ، ، بعضي از اين عناصر به مقدار كم مورد نياز حتمي هستند ولي مقدار زياد آنها سمي است . بسياري از مواد موجود در محيط زيست آبي داراي چنين رفتاري هستند.به خواص و ويژگي برخي از آنها در زير اشاره شده است .
وجود و اهميت عناصر ناچيز در آبهاي طبيعي و فاضلاب ها: (3)
عنصر منبع تأثير و اهميت حدمجاز (ppm)
آرسنيك محصول فرعي استخراج معدن – آفت كش ها سمي و احتمالاً سرطان زا 5 ppm
كادميم ضايعات صنايع – فضولات استخراج معادن- آبكاري- لوله هاي آب در فرآيندهاي شيميايي جانشين روي مي شود- باعث افزايش فشار خون وآسيب به كليه ها و… 0.01ppm
بريليم زغال سنگ و نيروگاههاي هسته اي و صنايع فضايي مسموميت حاد و مزمن و احتمالاً سرطان زا ـــــ
بور زغال سنگ،موادپاك كننده ،فضولات صنعتي سمي براي گياهان 1 ppm
كروم آبكاري فلزات، مواد افزودني به برجهاي خنك كننده عنصر ناچيز ضروري 0.05 ppm
مس آبكاري فلزات،فضولات صنعتي،زباله هاي شهري و معدنكاوي، عنصر ناچيز ضروري،براي جانوران سمي نيست ولي براي گياهان سمي است 1 ppm
فلوئور(يون) منابع ژئولوژيكي- پسمانده صنعتي بيش از 1ppm باعث خرابي دندان ميشود 1.7-1.8 ppm
آهن پسمانده صنعتي-كان آب اسيدي ماده غذايي نه چندان سمي ضروري 0.05ppm
سرب لوله هاي آب-بنزين –معد نكاوي مسموميت-نابودي حشرات 0.05ppm
منگنز پسمانده صنعتي-كان آب اسيدي به مقدار زياد براي گياهان سمي 0.05ppm
روي پسمانده صنعتي،لوله هاي آب آبكاري فلزات به مقدار زياد براي گياهان سمي 5 ppm
فلوئور
فلوئور (0.3)گرم به ازاء هر كيلو گرم از وزن پوسته زمين را شامل مي شود . تركيبات فلوئور در توليد آلومينيم مورد استفاده قرار مي گيرند . و فلورايد در طي ساخت و استفاده كودهاي فسفاته كه تا 4 درصد فلوئور دارندآزاد مي شود مقادير تماس روزانه با فلورايد بستگي به منطقه جغرافيايي دارد. اگر رژيم غذايي شامل ماهي، و چاي باشد ،تماس از طريق غذا ممكن است به طور خاص زياد باشد . در مناطق ويژه ،ساير غذاها و آلودگي هوا در محيط بسته ممكن است به مقدار قابل توجه در كل ميزان تماس سهيم باشند مقادير دريافتي بيشتر ممكن است از مصرف خميردندان حاوي فلورايد ناشي شوند . تماس با فلورايد از طريق آب آشاميدني به مقدار زياد بستگي به شرايط طبيعي دارد. مقادير آن در آب خام معمولاًپايين تر از (1.5 mg/lit) است اما آبهاي زير زميني ممكن است در مناطق غني از مواد معدني فلوئوردار ، محتوي حدود (10 mg/lit) باشند برخي اوقات فلورايد جهت پيشگيري از پوسيدگي دندان به آب آشاميدني افزوده مي شود .فلورايدهاي محلول پس از ورود آب آشاميدني به بدن به سرعت در سيستم گوارش جذب ميشوند. (3)
در سال 1987 ، IARC (سازمان بين المللي پژوهش بر روي سرطان) فلورايدهاي معدني را در گروه 3 طبقه بندي كرد. گر چه در يك مطالعه انجام شده بر روي موش هاي صحرايي نر ،شواهد دو پهلويي در خصوص سرطانزايي به دست آمده ولي مطالعات اپيدميولوژي گسترده هيچ گونه شواهدي از سرطانزايي در انسان نشان نداده اند . شواهدي دال بر اينكه مقدار رهنمودي (1.5 mg/lit) در سال 1984 نياز به تجديدنظر داشته باشد ، غلظت هاي بالاتر از اين مقدار افزايش خط فلوروزيس دندان را به دنبال دارد و غلظت هاي بسيار بالاتر به فلوروزيس اسكلتي مي انجامد . اين مقدار بالاتر از آن چيزي است كه براي فلوئورزني مصنوعي آب توصيه شده است. (5)
يكي از مطالبي كه بايد به آن اشاره كرداين نكته است كه تركيباتي مثل كربنات – سولفات ودماي محيط وهمچنين pH برروي غلضت فلورايد مؤثر است. تأثير سولفات بر فلورايد.(11)
براي آشنائي بيشتر با خواص فلوئور درآب بهتر است به دو مقاله زير كه اولي از سايت صدا و سيما و دومي از سايت اقاقيا گرفته شده است توجه كنيد:
در سال 1903 براي اولين بار در کلرادوي آمريکا يک دندان پزشک متوجه شد مردمي که ازآبهاي داراي فلوئوراستفاده مي کننداستحکام دندانهايشان بيشترمي شوداما لکه هاي قهوه اي رنگي روي دندانهايشان ايجاد مي شود . مطالعات بعدي نشان داد که اگر ميزان فلوئور آب حدود (1mg/lit)يا به طور متوسط(0.7-1.5mg) باشد حداقل 60% کاهش پوسيدگي دندان داريم و لکه هاي قهوه اي رنگ ايجاد نمي شود .بررسي ديگري در آمريکا انجام شد . دو منطقه انتخاب شد که آب آنهاکمتر از(7 mg/lit) يا PPM ( Parts Permillion ) فلوئور داشت.به آب يکي از مناطق فلوئور اضافه کردندو به آب منطقه ديگر فلوئور اضافه نشد. بعد از گذشت10 سال کودکان را موردمطالعه قرار دادند . مشاهده کردند کودکاني که بعداز 10 سال از اضافه شدن فلوئور16ساله شده اند40% پوسيدگي دندانهايشان نسبت به منطقه اي که به آب آن فلوئوراضافه نشده بودکاهش يافته است.و درکودکان12 ساله در حقيقت 48% از پوسيدگي دندانهاکاهش يافته بود.بدين ترتيب اگراز بدو تولد بتوان فلوئور را به آب اضافه کرد و فلوئور مورد نياز بدن را تأمين کرد، خطر پوسيدگي دندان ها کاهش مي يابد.ضمن اينکه مطالعات بعدي نشان داداصولاً مردمي که ازآبهايي استفاده
مي کنندکه فلوئورکافي را دارد در آينده کلسي فيکاسيون عروق قلبي مخصوصاً عروق کروندوآئورت کمتر اتفاق مي افتد.اما اگر ميزان فلوئور از 1.5) (PPM تجاوز کند و به 2برسد فلوئورزيس دنداني شروع مي شودو اگر به 2.5 برسد معمولاً نشانه هاي انباشت فلوئور دردندانها که فلوئورزيس نام دارد مشاهده مي شود. نکته مهم اين است که اگر فلوئور آب در حد 2.5 PPM باشد فلوئورزيس ، زيبايي دندانها را از بين مي برد . منظره عمومي دندانها گچ مي شود و شفافيت و براقي آنها را از بين مي برد.روي اين حالت کج دندانها ، يک نوار براق وجود دارد و روي اين نوار براق لکه هاي قهوه اي رنگ ديده مي شود . زماني که فلوئور آب در حد2.5 PPM است.فلوئورزيس زيبايي دندانها را از بين مي برد اما باعث استحکام دندانها مي شود . در حالي که وقتي مقدار فلوئور آب از حد 2.5 PPM بيشتر شود و مخصوصاً زماني که به 5-6) (PPM برسد فلوئورزيس باعث استحکام دندانها نمي شود ، بلکه موجب تخريب بافت دنداني مي شود و دندانها کاملاً قهوه اي رنگ شده و به مرور زمان پوسيده و پوک مي شوندو کم کم مي ريزند. اگر فلوئور آب به بيش از10 PPM برسدبراي افرادي که بيش از30 سال در چنين منطقه اي زندگي مي کنند نه تنها دندانها از بين مي رود بلکه تئوزيز استخواني هم ايجاد مي شود. به گونه اي که اگر از ستون فقرات اين افراد راديولوژي تهيه کنيديک لايه ستون يکنواخت به همراه زوائدي ديده مي شودوافرادازدردهاي استخواني به شدت رنج مي برند. نکته اي که حائز اهميت است اين است که در مناطقي که فلوئور آب زياد است فلوئورزيس در دندانهاي شيري معمولاً مشاهده نمي شود اما در دندانهاي دائمي مشاهده مي شود .
علاقه مندی ها (Bookmarks)