معرفی اشکال دارویی

[Mina_Mehr]

سلام....
در این پست قصد داریم به معرفی و آموزش اشکال دارویی بپردازیم که امیدوارم در جهت افزایش سطح اطلاعات دوستان موثر باشه....
مطالبی که در این بخش گذاشته میشه بر گرفته از کتاب "راهنمای تجویز و مصرف منطقی داروها" نوشته ی مجتبی سهروردیهست که قطعا اطلاعات جامع و مفیدی رو در اختیار همگی ما میذاره

[Mina_Mehr]

مقدمه اي بر اشكال دارويي
اشكال دارويي ابزاري مي باشند كه مولكول هاي دارو را به محل اثر مي رسانند. اثر فارماكولوژيك دارو مرتبط با غلظت دارو از محل اثر است كه اين اثرات شامل اثرات سمي و ناخواسته و اثرات درماني و مفيد مي باشند. هدف درمان موفق دارويي، رساندن غلظت مناسبي از دارو به محل مناسب مي باشد به نحوي كه بيشترين اثر درماني و كمترين سميت حاصل گردد. برخي اشكال دارويي براي ايجاد اثر موضعي طراحي شده اند كه اين اثرات را روي پوست و غشاهاي مخاطي از جمله چشم، بيني، معده، ركتوم، واژن و مجاري تنفسي اعمال مي كنند. علي رغم اينكه جذب سيستميك از چنين فرمولاسيون هايي بايد حداقل باشد ولي برخي داروها وارد جريان خون مي شوند و اثرات ناخواسته به جا مي گذارند. اشكال دارويي زيادي طراحي شده اند كه از طريق دستگاه گوارش، پوست و يا غشاء مخاطي قسمت هاي مختلف بدن، باعث جذب قابل توجهي از دارو به جريان خون مي شوند.
اشكال Parenteral براي تجويز دارو از طريق تزريق به اعماق مختلف نسبت به سطح پوست، طراحي شده اند.
جذب و توزيع دارو در بدن تا حد زيادي، تحت تاثير آزادسازي دارو از شكل دارويي و توانايي دارو در عبور از غشاهاي بيولوژيك قرار مي گيرد.
راههاي تجويز براي ايجاد اثر سيستميك
1-راه دهاني (Oral Route)
راه دهاني معمول ترين راه تجويز است كه براي مصرف دارو توسط خود فرد، مناسب مي باشد. S.A(Self Administration)
اين راه براي اكثر داروها به جز آنهايي كه توسط ترشحات گوارشي يا اثر عبور اول كبدي غيرفعال مي شوند، مناسب است. اين راه در موارد زير نامناسب مي باشد:
بلافاصله قبل يا بعد از عمل جراحي، بيماران بي هوش يا در حال استفراغ و بيماران دچار سوء جذب.

ادامه دارد...

[Mina_Mehr]

ادامه مطلب....


2-راه گونه اي (بوكال)(Buccal Route)
اين راه براي مصرف دارو توسط خود فرد مفيد است (S.A) و براي غلبه بر برخي مشكلات راه دهاني به كار مي رود. غشاء موكوسي حفره بوكال جريان خون بالايي دارد و داروها از اين طريق بدون ورود به جريان خون وريد Port كبدي، وارد جريان خون سيستميك مي شوند. در نتيجه دارو در اثر عبور اول كبدي تخريب نمي گردد. اين راه در بيماران بي هوش نيز ممكن است استفاده شود.

3-راه مقعدي (Rectal Route)
داروهاي تجويز شده از راه مقعد عمدتا وارد جريان خون سيستميك مي شود، هرچند ممكن است مقداري دارو وارد وريد پورت كبدي گردد. در مقايسه با روده كوچك، جذب دارو از طريق موكوس مقعد، كمتر قابل پيش بيني است. اين راه همچنين براي تجويز سيستميك داروهايي كه باعث تحريك گوارشي مي شوند و يا در بيماران بي هوش و يا در حال استفراغ مفيد مي باشد.
ادامه دارد...

[Mina_Mehr]

ادامه مطلب...
4-راه استنشاقي (Inhalation Route)
ميزان جريان خون بالاي ريه ها و سطح مقطع وسيع غشاء آلوئولي، خصوصياتي هستند كه باعث جذب سريع سيستميك دارو از ريه ها مي شوند. گازهاي بي هوشي، مايعات فرار و داروهايي با قابليت تبديل به فرم آئروسل، مي توانند براي ايجاد اثر سيستميك از اين طريق استفاده شوند. غشاء مخاط بيني هم مي تواند راهي براي تجويز سيستميك داروها باشد.

5-راه استعمال موضعي (Transdermal Route)
داروهاي استفاده شده در سطح پوست ممكن است به آهستگي جذب گردش خون سيستميك شوند. اين راه در مورد داروهايي كه بعد از تجويز خوراكي طول اثر كوتاهي دارند، به خصوص آنهايي كه به سرعت توسط كبد متابوليزه مي شوند، مفيد مي باشد. اين راه مي تواند غلظت ثابتي از دارو در خون ايجاد كند. (Sustained Concentration)

6-راه تزريقي (Parenteral Route)
داروها ممكن است به طور مستقيم توسط تزريق وريدي وارد جريان خون سيستميك شوند. توزيع دارو توسط جريان خون سيستميك سريع است و با اين روش بسياري از غشاهاي بيولوژيك كه مي توانند جذب را به تاخير بياندازند، حذف مي شوند. حجم دوز (dose volume) تزريقي داخل وريدي، بين كسري از ميلي ليتر به صورت تزريق سريع (bolus injection) تا 500 ميلي ليتر يا بيشتر به صورت انفوزيون وريدي متغير است.
تزريق داخل شرياني اساسا براي مقاصد تشخيصي است و به استثناي نوزادان، به ندرت جهت تجويز داروها استفاده مي شود. تزريق عضلاني داروها به فرم محلول آبي، اغلب منجر به جذب سريع و كامل مي گردد در حالي كه در تزريق زير جلدي (Subcutaneceus) يا حجم كم جذب آهسته تر خواهد بود. انواع راه هاي Parenteral عبارتند از: داخل مفصلي، داخل چشمي، داخل عضله قلب، داخل مايع مغزي نخاعي
Intra cisternal, Intra cardiac, Intra ocular, Intra articular
ادامه دارد...

[Mina_Mehr]

ادامه مطب....
راههاي تجويز براي اثر موضعي
راه خوراكي (Oral Route)
اشكال دارويي حاوي مواد جاذب، تركيبات ضد ميكروبي و آنتي اسيدها ممكن است جهت ايجاد اثر موضعي در دستگاه گوارش طراحي شوند.

راه موضعي (Topical Route)
ممكن است به منظور ايجاد اثر موضعي، شكل دارويي روي اپيتليوم محل استفاده شود. به عنوان مثال: محصولات براي استفاده روي پوست، قرنيه چشم، موكوس بيني، ركتوم، واژن و مجاري ادراري.

انواع اشكال دارويي
اشكال مختلفي از داروها كه به بيماران تجويز مي شود در زير آمده و به طور خلاصه توضيح داده مي شود. تمام اشكال دارويي بايد عاري از آلودگي ميكروبي بوده و استانداردهاي بالايي در مورد آنها بايد رعايت شود. براي برخي اشكال دارويي، استريل بودن (به معني عدم وجود ميكروارگانيسم ها) ضروري است.
بعضي از داروها توسط داروساز از محصولات استوك تهيه مي گردد. بسياري از اشكال دارويي كه به صورت روتين تجويز مي گردند توسط كارخانه هاي داروسازي توليد و بسته بندي مي شوند.

Applications
اينها شامل محصولات مايع يا نيمه جامد مي باشند كه بيشتر استفاده پوستي دارند. اين محصولات معمولا سوسپانسيون يا امولسيون مي باشند.

كاشه (Cashes)
اين فرم دارويي مقاديري از پودر با دانسيته متوسط تا وزن حداكثرg2 را در خود جاي مي دهد. امروزه اين فرم دارويي به ندرت استفاده مي شود؛ اما در گذشته براي پوشاندن طعم بد پودرها استفاده مي شده است. به علت اندازه بزرگ، كاشه ها بايد قبل از بلع به مدت چند ثانيه در آب خيسانده شوند.
ادامه دارد....

[Mina_Mehr]

به نام خدا...
ادامه ی مطلب:

كپسول ها(Capsules)
پوسته كپسول ها از ژلاتين ساخته مي شود و مثل كاشه ها به عنوان ابزاري براي پوشاندن طعم بد محتويات خود به كار مي روند. دو نوع اصلي كپسول وجود دارد:
كپسول ژلاتيني سخت معمولا براي داروهاي جامد به كار مي رود. اين نوع شامل بدنه استوانه‌اي شكل و درپوش است كه بعد از پرشدن كپسول روي بدنه قرار مي گيرد. امروزه اكثر كپسول هاي استفاده شده در كارخانجات داروسازي تهيه مي شوند ولي گاهگاهي ممكن است براي پركردن كپسول هاي سخت به خصوص در داروخانه بيمارستان، به داروساز نياز باشد.
كپسول هاي ژلاتيني نرم، كپسول هاي يك تكه اي مي باشند كه سه عمل شكل گيري،پركردن و بسته شدن (Sealing) در يك پروسه توليد صورت مي گيرد. محتويات اين گونه كپسول ها معمولا محلول ها يا داروهاي پراكنده در مايعات غيرآبي مي باشند.
كپسول ها بايد به صورت كامل و با آب كافي بلعيده شوند.

كلوديونها (Collodions)
اين شكل دارويي شامل فرآورده هاي مايع براي استفاده روي پوست مي باشند. پيروكسيلين در يك حامل فرار حل مي شود (معمولا اترواتانول) و بعد از تبخير حلال يك فيلم محافظ روي پوست تشكيل مي دهد. همچنين كلوديونها ممكن است براي ايجاد تماس طولاني مدت بين پوست و داروي حل شده مثل اسيد ساليسيليك، به كار روند.

ادامه دارد...

[Mina_Mehr]

به نام خدا...
ادامه مطلب:
كرم ها (Creams)
كرم ها امولسيونهاي نيمه جامد مي باشند كه كاربرد خارجي دارند. كرم ها شامل دو نوع آبكي و روغني مي باشند كه نوع آبي امولسيون O/W و نوع روغني امولسيون W/O مي باشد. كرم ها براي ايجاد اثرات نرم كننده و مرطوب كننده و يا تجويز دارو از طريق جذب پوستي (Percutaneaus) بكار مي روند. كرم هايي كه روي زخم هاي بزرگ و باز استفاده مي شوند، بايد استريل باشند.

Draughts
اين مايعات خوراكي امروزه كمتر استفاده مي شوند. حجم دوز معمول آنها 50ml مي باشد كه هر دوز در يك ظرف جداگانه بسته بندي مي شود.

پودرهاي پوشاننده (Dusting Powders)
اينها شامل پودرهاي بسيار ريز و با جريان آزاد (Free-flouing) مي باشند كه كاربرد خارجي دارند. براي استفاده اين پودرها در زخم هاي باز، استريل بودن ضروري است.

قطره هاي گوشي (Ear Drops)
قطره هاي گوشي، محلول ها، امولسيون ها و يا سوسپانسيون هاي دارويي مي باشند كه توسط قطره چكان در گوش چكانيده مي شوند.

ادامه دارد....

[Mina_Mehr]

به نام خدا

ادامه مطلب

Elixirs

الگزيرها فرآورده هاي مايع خوراكي و شفافي از داروهاي قوي يا تهوع آور مي باشند كه به نحو مناسبي خوش طعم گشته اند. حامل ممكن است حاوي نسبت هاي بالايي از اتانول يا سوكروز به همراه مواد ضد ميكروبي (پرزرواتيو) باشد. اين محافظ ها باعث پايداري محلول مي‌شوند. الگزيرها از داروهايي تهيه مي شوند كه در محلول هاي آبي ناپايدارند (مثل آنتي‌بيوتيك‌ها)، بنابراين ممكن است به صورت گرانولهاي خشك تهيه شوند و اين گرانولها بلافاصله قبل از تجويز به بيمار به صورت محلول در آيند.

انما (Enemas)
انما، محلول ها، سوسپانسيون ها و يا امولسيون هايي هستند كه از طريق مقعد تجويز مي‌شوند.

قطره هاي چشمي (Eye Drops)
قطره هاي چشمي شامل سوسپانسيون ها يا محلول هاي استريل از يك يا چند دارو مي باشند كه در فضاي ملتحمه چكانيده مي شوند. اين فرآورده ها ممكن است به صورت تك دوز يا چند دوزي بسته بندي شوند. (Single /multiple)

ادامه دارد...

[Mina_Mehr]

به نام خدا...
ادامه مطلب:
لوسيونهاي چشمي (Eye lotions)
لوسيونهاي چشمي، محلول هاي مايي و استريل مي باشند كه بدون رقيق شدن جهت شستشوي چشم استفاده مي شوند. محلول هاي استريل كه عاري از مواد ضد ميكروبي مي باشند، ممكن است براي كمك هاي اوليه استفاده شوند ولي طي 24 ساعت از باز كردن ظرف، بايد دور انداخته شوند.

پمادهاي چشمي (Eye ointments)
پمادهاي چشمي محصولات نيمه جامد و استريل مي باشند كه در ملتحمه يا حاشيه چشم (eyelid margin) استفاده مي شوند. اين پمادها شامل يك يا چند دارو مي باشند كه در يك پايه غير محرك مناسب، محلول يا پراكنده شده اند. (Dissolved/ Dispersed)
غرغره ها(Gargles)
غرغره ها محلول هايي آبي هستند كه به منظور پيشگيري يا درمان عفونت هاي گلو استفاده مي شوند. اين فرآورده ها معمولا به صورت فرم هاي غليظ تهيه و عرضه مي گردند. بنابراين بايد قبل از استفاده توسط آب گرم رقيق شوند.
ادامه دارد...

[Mina_Mehr]

به نام خدا
ادامه مطلب:
ژل ها (Gels)
ژل ها محصولات نيمه جامد، غير روغني و شفافي هستند كه اساسا استفاده خارجي دارند. عامل ژله كننده ممكن است ژلاتين، كربوهيدرات (مثل نشاسته، تراگاكانت، سديم آلژينات) و يا يك مشتق سلولزي باشد. ژل هايي كه براي زخم هاي باز و بزرگ بكار مي روند بايد استريل باشند.
كلمه "gel" به سوسپانسيون منيزيم يا آلومينيوم هيدروكسايد كه به عنوان آنتي اسيد استفاده مي شوند، نيز اطلاق مي شود.

گرانول ها (Granules)
گرانول ها براي تجويز دهاني، ذرات ريز و غيرمعمولي با قطر0.2-2mm مي باشند كه در ساشه ها به صورت تك دوز بسته بندي مي شوند. برخي گرانول ها را بايد روي زبان ريخته و با آب بلعيد و برخي ديگر را بايد قبل از استفاده در آب حل نمود. در هنگام افزودن گرانول هاي جوشان به آب گاز كربن دي اكسايد متصاعد مي شود.
ادامه دارد...