معدن طلای زرشوران

[فاطمه قطب تحریری]

از نظر زمين‌شناسي منطقه مورد مطالعه از پي‌سنگ پر كامبرين – كامبرين زيرين و پوشش ترسيری جوان و رسوبات عهد حاضر مي‌باشد كه به صورت سازندهاي مختلف منطقه را پوشش داده است.
در دوران اول و دوم و پالئوژن، نبود واحدهاي زمين‌شناسي در منطقه مشاهده مي‌شود و پي‌سنگ پرکامبرين بالايي و كامبرين زيرين در مناطق محدودي رخنمودن داشته و شامل شيست‌هاي دگرگون شده سبز، آمفيبوليت، اپيدونيت و سرپانتين شيست مي‌باشد كه سنگ‌هاي آهكي و دولوميتي متبلور آن‌ها را همراهي مي‌كند. رسوب‌گذاري نهشته‌هاي ترسيری از اليگوسن شروع شده و در ناحيه مورد مطالعه تا رسوبات عهد حاضر ادامه دارد. اين رسوبات شامل سنگ‌هاي آهكي، دولوميتي، ماسه‌سنگ‌هاي كوارتزيتي، مارن، توف و كنگلومراست كه در نهايت توسط تراورتن و آبرفت‌ها پوشانده شده است.
سنگ‌هاي آذرين منطقه اكثراً آندزيت، ريوليت و توف لاتيتي است كه بر روي سنگ‌هاي رسوبي اليگوميوسن قرار گرفته و سن آن‌ها ميوسن مياني مي‌باشد.
واحدهاي چينه‌شناسي محدوده معدن زرشوران عبارت از ايمان‌خان، چالداغ زرشوران، سازند قره‌داش، سازندهاي سلطانيه، باروب، زاگون و لالون، سازند اليگوميوسن معادل سازند قم، تشكيلات قرمز بالايي، ميوسن فوقاني urf و رسوبات تراورتن مي‌باشد.
كانه‌زايي بر اساس مدل‌هاي اکاواکرمال به دو مدل اسيد سولفات و ادولارياسرسيت تقسيم مي‌گردد. با توجه به تحليل‌هاي ژئوفيزيك هوايي و همچنين وجود تعداد قابل توجهي چشمه‌هاي آب گرم به نظر مي‌رسد الگوي اکاواکرمال آدولاريا در منطقه حكمفرما باشد.
در زرشوران چهارتيپ کاني‌سازي مجزا اما مرتبط با هم وجود دارد كه مي‌توان آن‌ها را به دو گروه اصلي پرشيب‌ و متوسط‌‌شيب تقسيم كرد.
كاني‌سازي پرشيب‌ (با شيب مساوي يا بيش از 70 درجه) شامل گوژسياه به همراه ذرات ارپيمنت و ژاسپيروييد (bg) و ژاسپيروييد و ارپيمنت توده‌اي (jas) است.
همچنين كاني‌سازي متوسط‌‌شيب (شيب مساوي يا كمتر از 45 درجه) شامل برش‌ها و تكتونيت‌هاي كاني‌سازي شده (tb) و مرمر ماسه‌اي چالداغ (csm) مي‌باشد.
✔️در اينجا به صورت مختصر ويژگي‌هاي هر يك از اين واحدها شرح داده مي شود.
گوژ سياه (bg)
اين واحدها عموماً در داخل آهك چالداغي وجود دارد و مهمترين كانسنگ در كانسار زرشوران است. ضخامت واقعي آن بالغ بر 32 متر مي‌باشد و در اصل يك سنگ كوارتز – مسكويت (سرسيت) – گرافيت همراه با مقدار كمتري ارپيمنت، پيريت و اسفالريت است. مطالعه مقاطع صيقلي نشان داده است كه مقداري از كاني‌سازي اسفالريت در مرحله بعد از ارپيمنت انجام شده است. همچنين گوژسياه، به صورت محلي شامل بخش‌هاي حجيمي از ارپيمنت و ژاسپيروييد است. اين واحد داراي مقدار طلاي بالايي است به طوري كه عيار طلا در آن گاهي به 70 گرم بر تن نيز رسيده است. همچنين آرسنيك (بالغ بر 27 درصد) و سرب و روي بيش از چند درصد در آن مشاهده شده است.
ژاسپيروييد (jas)
در محدوده معدن، ژاسپيروييد و آهک‌هاي سيليسي‌شده به وفور يافت مي‌شود و اغلب تنها نشانه مشهود از مينراليزاسيون در طول ساختارهاي پرشيب‌ است. اين شواهد در طول ساختارهاي گسلي شيب‌دار، در بالا يا زير گوژسياه قرار دارند. ژاسپيروييد در طول ساختارهاي عرضي نيز وجود دارد. عيار طلا به صورت موضعي است و گاهي تا چندين گرم بر تن در بخش‌هاي مركزي محوطه و در نزديكي سطح مشاهده شده است. از نظر شكل ظاهري ژاسپيروييد، از مواد سيليسي با ساختار كندويي با حفره‌هاي فراوان تا سيليكات سياه توده‌اي در تغيير است.
برش‌ها و تكتونيت‌هاي كانه‌دار
تكتونيت‌ها و برش‌هاي كانه‌دار در بسياري از حفاري‌هاي انجام شده وجود دارد. برش‌ها به صورت نامنظم قرار دارند و در آن‌ها قطعات زاويه‌داري از آهك سيليسي، شيست سياه، كلسيت، توف و فلوريت مشاهده مي‌شود. از اين واحد تحت عنوان زون كاني‌سازي شده بالايي در زرشوان نام برده مي‌شود. با توجه به مقاطع چاه‌هاي حفاري و رخنمون‌هاي سطحي، اين واحد با شيبي بين 45-40 درجه به سمت جنوب شرقي قرار دارد و بالغ بر 2-1 درصد و به طور محلي 10 در صد آرسنوپيريت افشان در آن وجود دارد. قطعات فلوريت ارغواني با ابعاد بيش از 2 سانتي‌متر به صورت محلي در شيارها يافت مي‌شود. ماتريكس حاوي پيريت، آهك و شيست خرده شده، گاهاً با مقداري گوژسياه همراه مي‌باشد و گاهي به صورت محلي سريسيتي شده و داراي اسفالريت افشان است. اگر چه مقدار فلزات پايه در برش‌هاي حاصل از مغزه‌ها بيش از 2 در صد روي، يك درصد سرب و 6 در صد آنتيموان مي‌باشد، اما مقدار طلا در آن‌ها فقط در حد آنومالي‌هاي متوسط است.